شاید باورش سخت باشد که ایران سابقه تغییر پایتخت داشته باشد و فهرست بلندبالایی از پایتخت های مختلف در دولت های مختلف داشته باشد. اما در نیم قرن اخیر، تغییر پایتخت برای حل مشکلات انباشته تهران در هر تغییر سیاسی و تغییر ریاست جمهوری مطرح شده است.
تا جایی که مسعود مزکیان رئیس جمهور در یکی از جلسات دولت به صراحت به آن اشاره کرد و گفت: بررسی این طرح بر عهده دکتر عارف است. بی توجهی به این موضوع می تواند کشور را با بحران های زیست محیطی و بسیاری از مشکلات دیگر در آینده مواجه کند.
اما با طرح دوباره این موضوع که به گفته کارشناسان موضوع جدیدی نیست، بار دیگر سوالاتی در حد معمایی حل نشدنی مطرح می شود. هدف از انتقال پایتخت چیست و قرار است چه مشکلی را حل کند؟ کدام استان توانایی پایتخت شدن را دارد؟ به رسمیت شناختن چند پایتخت به طور همزمان تا چه اندازه حافظ نیاز مردم در شرایط فعلی است؟ و دولت چگونه می خواهد امکانات سخت افزاری متمرکز اعم از ساختمان و نیروی انسانی را انتقال دهد؟
به جای انتقال هزینه ها، آنها را به درستی خرج کنید
یاسر بختیاری، دکتری. در رشته مهندسی عمران، مدرس دانشگاه های پلی تکنیک تهران و دانشگاه آزاد تهران معتقد است جابه جایی پایتخت تجربه بسیاری از کشورهاست و این ایده زمانی مطرح شد که آقای کرباسچی شهردار تهران بودند، یعنی حدود 3 دهه پیش. با توجه به مشکلات روزافزون شهر تهران.
وی به مالزی به عنوان نمونه اشاره و تصریح کرد: مالزی اداره اداری دولت را در جای دیگری متمرکز کرد اما چنین چیزی برای ایران بسیار گران است و با توجه به شرایط اقتصادی و تحریم ها بهتر است برای بهبود هزینه شود. آن را به جای انتقال هزینه های این کار. شرایط زندگی در تهران
این استاد دانشگاه با اشاره به دو نیاز اساسی حمل و نقل عمومی و فناوری ارتباطات در تهران خاطرنشان کرد: توسعه خطوط مترو و حمل و نقل عمومی و چابکی دولت هر دو می تواند تاثیرات بسزایی در کاهش مشکلات شهر تهران داشته باشد که دلیل جابه جایی پایتخت است.
به گفته بختیاری، حتی با انتقال پایتخت، بحث جمعیت انفجاری تهران بحث پایداری است. دولت باید برنامه ریزی کند که اگر پایتخت را هم جابه جا کند، امروز با جابجایی جمعیت چه کند.
این کارشناس با اشاره به ضرورت بررسی ماتریس نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها برای اجرای این طرح افزود: به عنوان مثال انتقال پایتخت ممکن است باعث توسعه شهرهای دیگر شود اما چابکی دولت کاهش خواهد یافت. علاوه بر این، فقط محل وزارتخانه ها نیست و باید استان مناسب انتخاب شود.
بختیاری افزود: با توجه به مسائل امنیتی در استان های مرزی به نظر می رسد گزینه های استان های خراسان رضوی و اصفهان برای انتقال پایتخت قابل بحث باشد.
راه حل ما رفع فشار است
در عین حال سید رضا لاهیجی، مدرس مدیریت شهرسازی و مدیریت زیباسازی که پیش از این در سازمان نوسازی شهر تهران فعالیت می کرد، موضوع جابه جایی پایتخت را دغدغه همه روسای جمهور می داند.
وی به خبرگرافی گفت: با توجه به اینکه از شهرها و روستاها به تهران سرازیر می شوند و این شهر به شدت پذیرای مهاجران شده است، متاسفانه تهران در حال فروپاشی است. وضعیت پایتخت نشینان خوب نیست و محیط فرسوده و شلوغ به معضلی جدی تبدیل شده است.
از یک سو مشکل اصلی 8 کلان شهر شلوغی است و تراکم زدایی تنها راه حل نجات این شهرهاست. مهاجرت به تهران ادامه دارد و حتی مهاجران افغانستانی و عراقی ترجیح می دهند در تهران زندگی کنند.
این کارشناس تاکید می کند که انتقال کامل پایتخت امکان پذیر نیست و کشور را شوکه خواهد کرد. اما انتقال پایتخت سیاسی مطرح شده و یکی از گزینه های مطرح سواحل جنوبی کشور است که ظرفیت ایجاد 28 شهر را دارد.
لاهیجی اذعان داشت: متاسفانه دولت ها به تازگی متوجه شده اند که بهترین گزینه حمل و نقل دریایی است و به همین دلیل سواحل جنوبی مطرح شده است. اگرچه شخصاً نمی دانم این طرح موفق خواهد بود یا خیر، اما به دلیل انتقال پایتخت سیاسی بسیاری از رفت و آمدها کاهش می یابد.
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر نحوه انتقال زیرساخت های فیزیکی گفت: در حال حاضر روی این موضوع کار می کنند. نکته جالب اینجاست که در بین کشورها، ایران سابقه انتقال پایتخت را دارد و در دوره قاجار، آقا محمدخان پایتخت را به تهران آورد و از آن زمان این شهر پایتخت ایران باقی مانده است.
دولت باید مراقب نیروی انسانی بدنه خود باشد
همچنین محمدعلی پورنیا، کارشناس ارشد مدیریت شهری، انتقال پایتخت را با نمونه علامت گذاری نکردن سنگ بزرگ مقایسه می کند.
وی به خبرفری گفت: شاید انتقال پایتخت منافع اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی داشته باشد، اما نباید غافل شد که هزینه های هنگفت اقتصادی برای دولت به همراه خواهد داشت. در شرایط فعلی دولت دچار مشکل است چه برسد به اینکه برای این موضوع هزینه کند.
پورنیا با تاکید بر اینکه این کار حتی در صورت امکان هم اشتباه است، خاطرنشان کرد: از یک سو مسائل قومیتی در انتقال پایتخت به وجود می آید. مثلا تصور کنید تبریز گزینه نقل و انتقالات باشد، این بار کردها و لرها به آن اعتراض کنند یا برعکس. و اگر این انتقال به هر شهری انجام شود این مسائل را خواهیم داشت و شهرهای دیگر اعتراض خواهند کرد. اگر طرح به مجلس برود اعتراضات بیشتر می شود چون هر نماینده ای دوست دارد شهرش پایتخت باشد.
این کارشناس ارشد مدیریت شهری با اشاره به ضرورت توجه به تبعات این تصمیم افزود: از یک سو در شهر تهران با چندین سال پیشرفت همچنان مشکل زیرساختی در شبکه داریم. حال فرض کنید پایتخت را به اصفهان، شیراز یا مشهد منتقل کنیم. در چنین شهرهایی مشکلات چند برابر خواهد شد.
وی مقوله مسکن را یکی از موضوعات مهم دانست و گفت: اگر دولت مثلاً 2 میلیون کارمند در تهران داشته باشد چگونه می خواهد این تعداد را به شهر دیگری منتقل کند و اسکان دهد. بعضی ها می گویند از همین شهر برق می گیرد، خب در این صورت این تعداد بیکار می شود. بحث ساماندهی نیروی انسانی جدی است.
پورنیا در پاسخ به اینکه اگر چند سرمایه تعریف شود چه؟ وی ادامه داد: به طور کلی باید بررسی شود که هدف از جابجایی پایتخت چیست. اگر هدف بهبود وضعیت تهران است، به جای جابه جایی پایتخت، باید فرصت های شغلی و اجتماعی شهرهای دیگر را بهبود بخشند تا مهاجرت از تهران را معکوس کنند. ایران نباید مانند گذشته تاریخی خود پایتخت را جابجا کند و بهتر است از راهکارهای عملیاتی استفاده کند.
این اظهارات در حالی مطرح می شود که تهران در زمان پایتخت شدن کمتر از 20 هزار نفر جمعیت داشت و امروز یکی از پرجمعیت ترین شهرهای خاورمیانه به شمار می رود. هر حادثه ای در این شهر مانند سیل یا زلزله خسارات جبران ناپذیری به بار می آورد و ممکن است به فلج شدن ادارات مختلف دولتی منجر شود.
از طرفی بسیاری از مهاجرت ها به تهران به دلیل انباشته شدن امکانات و فرصت های شغلی است نه از روی اراده دل. باید منتظر ماند و دید که دولت پزشکی چگونه این طرح را تکمیل خواهد کرد و آیا آسیب جدی به محیط زیست و زندگی شهری در جایی قابل برگشت است؟