بهمنگان چیست؟
بهمنگان جشن خاصی است که در تقویم ایرانیان باستان برگزار می‌شده است. ایرانیان باستان برای برنامه ریزی دقیق زندگی خود از گاهشماری های مختلف (تقویم) استفاده می کردند. یکی از این گاهشماری ها، گاهشماری اوستا بود که در آن هر سال دوازده ماه و هر ماه 30 روز بود.
جالب اینجاست که هر روز از این ماهها نام خاص خود را داشت (یعنی روز اول، روز دوم و …، هر ماه برای خود نامی مجزا و مجزا داشت). از سوی دیگر نام هر ماه با نام یکی از خدایان یا امشاسپندان (قدرت های مقدس در دین زرتشتی) هماهنگ بود.
در گاه شماری اوستایی، اگر نام روز و نام ماه یکی بود (نام برخی از روزها و نام برخی از ماه ها مشترک بود) ایرانیان آن روز را به عنوان یک مناسبت خاص جشن می گرفتند. مانند جشن بهمنگان (روز دوم بهمن) و ادریبهشتگان (سومین روز اردیبهشت). ایرانیان در این مناسبت‌ها مراسم ویژه‌ای را به یاد خدای خرد و اندیشه نیک برگزار کردند.
بهمن یکی از مهم ترین ایزدان یا خدایان دین زرتشتی است که نماینده خرد و نیک اندیشی به شمار می رود. در دین زرتشتی، خدایان یا خدایان نیروهای مقدسی هستند که هر یک نمایانگر ویژگی خوبی مانند حقیقت یا خرد هستند. جشنواره بهمنگان در واقع فرصتی بود تا مردم خرد و اندیشه نیک خود را تقویت کنند و آن را در زندگی روزمره خود به کار گیرند. این جشن به نوعی یادآور اهمیت اخلاق و تفکر درست در جامعه بود و ایرانیان باستان با برگزاری آن بر ویژگی های اخلاقی خود تاکید می کردند.
ریشه شناسی و معنی کلمه بهمنگان
کلمه بهمن از کلمه اوستایی هومان گرفته شده است که به معنای اندیشه نیک، سیرت نیک یا خرد مقدس است. بهمن در فرهنگ زرتشتی نمادی از شخصیت نیکو اهورا مزدا (خدای یگانه) و یکی از مهمترین خدایان یا امشاسپندان (نیروهای مقدس) است. این خدا به عنوان فرشته ای نیز شناخته می شود که مراقب حیوانات و طبیعت است.
علاوه بر این، در باور ایرانیان باستان، خروس را پرنده ویژه جشن بهمنگان می‌دانستند و گل یاس سفید نماد بهمن ماه بود. این جشن به عنوان فرصتی برای تاکید بر اهمیت اخلاق و نیک اندیشی در زندگی مردم و جامعه برگزار شد و ایرانیان با گرامیداشت این روز سعی در تقویت ویژگی های اخلاقی و فکری خود و حرکت در مسیر درست زندگی داشتند.
آداب و رسوم جشن بهمنگان
جشن بهمنگان در میان ایرانیان باستان با آداب و رسوم خاصی شناخته می شود. در این روز گیاه بهمن به عنوان نماد برکت و خیر در زندگی مردم حضور داشته و در بسیاری از مراسم این جشن مورد استفاده قرار گرفته است. از این گیاه که گل های سفید و قرمز داشت برای تهیه غذا و همچنین تبریک گفتن به یکدیگر استفاده می کردند. از گیاه بهمن برای تهیه جوشانده و پودر به عنوان افزودنی غذاها نیز استفاده می شد.
یکی از آداب ویژه این روز، ممنوعیت کشتن حیوانات مفید بود. ایرانیان باستان معتقد بودند که این روز را باید بدون کشتن و خوردن گوشت حیوانات سپری کرد. از این رو روز بهمنگان در تقویم ایرانی به عنوان روز حمایت از حیوانات مشهور شده است. زرتشتیان در این روز توجه بیشتری به حفظ سلامت بدن خود و دیگران داشتند.
در این روز مردم برای چیدن گیاهان دارویی و گیاه بهمن به گردش و طبیعت گردی می رفتند. از این گیاه برای تهیه روغن های مختلف و همچنین معطر کردن خانه استفاده می شد. از سوی دیگر پوشیدن لباس نو، کوتاه کردن مو و همچنین گرفتن ناخن نیز نماد پاکی و پاکی به شمار می رفت.
آش بهمنگان
آش بهمنگان یکی از آداب و رسوم اصلی جشن بهمنگان است که در گذشته در بین مردم ایران رواج خاصی داشته است. این سوپ که به سوپ هفت دانه یا سوپ دانگو نیز معروف است از ترکیب حبوبات مختلف مانند عدس، نخود، لوبیا، لوبیا و … تهیه می شود که از ویژگی های خاص این غذا همکاری و همدلی بود. همسایه ها در پختن آن هر یک از افراد جامعه سهم خود را از مواد اولیه می آوردند و در خانه ای مشترک می پختند. این باعث نزدیکی و همبستگی بیشتر بین مردم می شود.
در دوره های مختلف تاریخی این جشن با مراسم خاصی برگزار می شد. حتی پس از اسلام نیز شاهان ایران این جشن را در دربار خود برگزار می کردند و شاعران بزرگی چون فرخی سیستانی از آن یاد کرده اند. در دوران پس از مغول، اگرچه این آیین کمتر در سطح رسمی برگزار می شد، اما همچنان در محافل محلی و در میان زرتشتیان، به ویژه در ایران و هند، به شکلی باشکوه برگزار می شد.