محاسبه سریع از اسماء حسنه خداوند است و چون محدودیتی ندارد اطلاق آن هم شامل دنیا و هم آخرت می شود; یعنی حساب خدا همیشه جاری است; هر کاری که بنده او انجام دهد چه خوب باشد چه نباشد خداوند متعال زود اجرش را می دهد.
خداوند حساب همه مردم را در روز قیامت در مدت کوتاهی بررسی می کند، بدون اینکه حساب یک قوم در حساب دیگری دخالت کند. زیرا خداوند «لَمْ یَعْلَیْهُمْ» و رسیدگی به یک کار مانع از رسیدگی به کار دیگر در آن نیست.
خداوند جسم نیست تا رسیدگی به حساب شخصی او را از رسیدگی به حساب دیگری باز دارد و این بدان جهت است که علم خدا مانند علم مخلوقات نیست که محدودیت آنها باعث شود که از یک چیز از دیگری چشم پوشی کند.
این نام در هشت مورد در قرآن به عنوان وصف خداوند آمده است; به عنوان مثال:
«برای آنان سهمی از آنچه به دست آورده‌اند است، و خداوند سریع الحساب است، آنچه به دست آورده‌اند برای آنان نعمت و منفعت است، و خداوند حسابرس سریع است.
«وَ مَنْ کَفُرُوا بِآیاتِ اللَّهِ فَا اللَّهُ الْحَسَابِهِ؛ هر که به آیات الهی کافر شود، خداوند سریع داور است».
اگرچه این نام بیشتر در پرداختن به گزارشات مجرمان به کار می رود، اما منحصر به آنها نیست، چنانکه می گوید:
«اجرشان نزد پروردگارشان است، همانا خداوند سریع الحساب است، اجرشان نزد پروردگارشان است و خدا سریع الحساب است».
این نام از دو کلمه تشکیل شده است یکی سریع که در مقابل «بطایی» به معنای روزه است و دیگری «الحساب» به معنای شمردن و مقصود از وصف خداوند به این نام این است که اراده او باشد. همه جا بدون توقف و موثر است. همانطور که می گوید:
«اگر چیزی را می‌خواهد، آن را انجام دهد؛ امر این است که هر وقت خواست بگوید و آن هم برآورده می‌شود».
در اینجا احتمال دیگری وجود دارد و آن این است که در حسابرسی نیازی به گذراندن زمان نداشته باشد، زیرا نسبت وجود او به گذشته و حال و آینده یکسان است و چیزی او را مشغول نمی کند. بنابراین ممیزی وی در کمترین زمان ممکن انجام خواهد شد.
امیرمؤمنان علیه السلام می فرماید: «خداوند به حساب همه بندگانش مانند روزی دادن آنها رسیدگی می کند».
و شاید یکی از دلایل «عجله الحساب» خداوند این باشد که مردم افعال خود را حاضر و مجسم می بینند، هیچ عملی از او غایب نیست و همه خود را نشان می دهند; به همین دلیل نمی توان منکر را عامل کندی دانست و آیات زیادی در این باره وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
«وَ جَدُوا مَأَمْلُوا حَزَرَهُ وَ لا یَزْلَمُوْ رَبَکَ أَحْدَهُ؛ آنچه را که پیش از آنان انجام داده اند، خواهند یافت، پروردگارت به کسی ستم نمی کند».
«در یوم الجدّی النفس، ما یَعْلَهُمْ وَ مَا أَنْسَرِ…؛ روزی که هر کس هر نیک و بدی کرده باشد، نزد او حاضر می شود.
و دلیل دیگر سرعت محاسبه این است که کتاب افعال انسان علاوه بر وجود افعال در آخرت همه چیز را ثبت می کند که می گوید:
«شرط کتاب فتاری المجرمین مشفقین ممّه فیه و یعقولون یا وای بر ما این کتاب جز اعداد کوچک و بزرگ نمی گذارد…؛ قباله تقدیم می شود و می بینید گناهکارانی که از آنچه در آن است می ترسند و می گویند: وای بر ما این چه نامه ای است که از هیچ کار کوچک و بزرگی فروگذار نکرده و به آن توجه کرده است.
با این شهودهای فراوان، جای هیچ شک و شبهه ای برای بندگان خدا باقی نمی ماند و انسان با هر جزئی از وجود خود بر صحت محاسبه و سرعت آن گواهی می دهد.
منابع:
1- منشور جاوید، جلد 2، جعفر سبحانی، پایگاه اطلاع رسانی آیت الله سبحانی.
2- طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج10، ص35، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.