افراد کمی در طول تاریخ موفق به ایجاد سبک جدیدی در هنر شده اند و این افراد معمولاً هنرمند بوده اند نه حاکم. با این حال شاه عباس کبیر که در اواخر قرن شانزدهم در ایران به قدرت رسید، آغازگر یک رنسانس هنری در بالاترین سطح بود. پروژه های ساختمانی او و حمایت او از نخبگان فرهنگی جدید یکی از بزرگترین دوره های تاریخ هنر اسلامی را رقم زد.
آنچه هنرمندان ایرانی در دوران شاه عباس به سنت هنر اسلامی افزودند، گرایش به تصویر کردن طبیعت با فضایی لطیف و پرفراز و نشیب بود که با میراث قبلی مغایرتی نداشت، بلکه آن را غنی می کرد. در هنر عهد شاه عباس طبیعت، شعر، رنگ، موسیقی، نظم، عاطفه و خلاصه هر آنچه برای خلق هنر در عالی ترین سطح لازم است در کنار هم جمع شده بود.
تنها به عنوان نمونه کوچکی از این تولد هنری باشکوه، می توان نقاشی هنرمندی به نام حبیب الله را از نسخه خطی «منطق الطیر» در نظر گرفت. در این تابلو که صحنه صحبت حدود با پرندگان دیگر را به تصویر می کشد، هنرمند چنان فضای لطیف و خیال انگیزی خلق کرده است که می توان گل های نهر را در آن استشمام کرد و صدای نسیمی را که از میان شاخه های درخت می وزد شنید. .
بخشی از نقاشی حبیب الله در نسخه خطی منطق الطیر; صحنه صحبت کردن هودود برای پرندگان
در این دوران باشکوه، شهر اصفهان مرکز هنر، سیاست و تجارت بود. شاه عباس در سال 1597-1598 میلادی پایتخت دولت صفویه را به اصفهان منتقل کرد. این اقدام بخشی از برنامه گسترده او برای خروج کشور از رکود اقتصادی بود. شاه عباس برای احیای اقتصاد ملی از بازرگانان خارجی دعوت کرد و با چندین کشور اروپایی قراردادهای تجاری منعقد کرد. او تولید فرش و پارچه را در کارگاه های دولتی افزایش داد و 300 سفالگر چینی را به همراه خانواده هایشان به ایران آورد تا از علاقه شدید مردم به سفال چینی بهره اقتصادی لازم را ببرند.
سپس ارامنه جلفا را که بخش بزرگی از تجارت بینالمللی ابریشم را در دست داشتند، به محلهای در اصفهان به نام جلفای نو منتقل کرد و انحصار صادرات ابریشم را به آنها واگذار کرد. شاه عباس همچنین ارتش دائمی جدیدی ایجاد کرد که تهاجم خارجی را متوقف کرد و ثبات ارضی کشور را بازگرداند.
مسجد شیخ لطف الله که به دستور شاه عباس ساخته شد
شاه عباس با معماری پایتخت جدیدش چهره حکومت صفویه را تقویت کرد. او بازاری به طول دو کیلومتر از مرکز قدیم شهر تا میدان جدید (نخش جهان) در کنار رودخانه زیندرود ساخت. چهار بنای مهم در اطراف این میدان قرار داشت: ورودی بازار در شمال با نقاشی های پیروزی شاه عباس بر ازبکستان، مسجد شاه در جنوب، مسجد شیخ لطف الله در شرق و عمارت عالی قاپو تزئین شده بود. ، که سالنی دو طبقه برای جلسات عمومی بود. در غرب ساخته شده اند. بدین ترتیب چهار رکن اصلی دولت صفوی، مذهب، تجارت، نظامی و خاندان سلطنتی در یک بیانیه بصری باشکوه با هم متحد شدند.
برگی از شاهنامه شاه عباسی; صحنه نبرد رستم و پیل سپید
ژان شاردن، جواهرساز فرانسوی که در سال های 1664 تا 1670 و دوباره در سال های 1671 تا 1677 به ایران سفر کرد، اصفهان را «بزرگترین و زیباترین شهر در کل مشرق زمین» نامید. وی جمعیت این شهر را متشکل از مسیحیان، یهودیان، زرتشتیان، مسلمانان و بازرگانان از سراسر جهان عنوان کرد. وی 162 مسجد، 48 مدرسه، 1802 کاروانسرا، 273 حمام و 12 قبرستان برشمرد که آثار گسترده معماری شاه عباس را در این شهر نشان می دهد.
از جمله محله های دیدنی شهر در آن زمان، محوطه پشت عمارت عالی قاپو بود که باغ های متعددی در آن تا چهار باغ امتداد داشت. بلوار طولانی تزئین شده با پارک ها، اقامتگاه های اشرافی و کاخ های خانواده سلطنتی. کاشی کاری و نقاشی دیواری از تزئینات مجلل این بناها بود.
شاه عباس همچنین از حامیان فعال نقاشی و تولید کتاب بود. سفارش او برای نسخه ای از شاهنامه، کارگاه نقاشی سلطنتی را که در زمان دو پادشاه قبلی کوچک شده بود، بازسازی کرد.
او همچنین نسخه تیموری قرن پانزدهم «التیر» را بازسازی کرد. چهار تابلو به آن اضافه شد و این نسخه در سال 1609 به حرم شیخ صفی اردبیل اهدا شد. در دوره سلطنت شاه عباس شاهد فعالیت هنرمندانی چون آقا رضا، صادق بیک، رضا عباسی و میرعماد بود که آثارشان اکنون در زمره هنرمندان قرار دارد. ارزشمندترین آثار هنر اسلامی و ایرانی