سرگذشت غم انگیز نخستین زن بازیگر سینمای ایران؛ صدیقه سامی نژاد که بود؟

با اکران «دختر لر» در سینماها که با استقبال خوبی مواجه شد، سمینژاد به شهرت رسید اما پس از آن به سرنوشت بسیار تلخی دست یافت.

فریدون جیرانی در سال ۱۳۸۸ زمانی که پخش مصاحبه با فریماه فرجامی پس از سال ها بی خبری و با تصاویر تکان دهنده ای از این ستاره سال های دور سینما با واکنش های تند مواجه شد، در مقاله ای گفت:

زندگی بازیگران سینمای ایران تلخ است و این فقط مربوط به سال های بعد از انقلاب نیست. این داستان تلخ از ابتدای سینمای ایران تکرار شده است. یک روز صبح روز 23 اردیبهشت 1376 با دفتر مجله سینما تماس گرفتند و گفتند روحانگیز سمینژاد مرده است. تا آن روز فکر می کردم روح سمینژاد باید سال ها پیش مرده باشد. با خواهرش علیا زند تبریزی تماس گرفتم و دیدم خبر صحت دارد. به منزل عالی زند تبریزی رفتم و متوجه شدم ثمی نژاد بعدازظهر روز چهارشنبه 20 اردیبهشت 1355 در سن 86 سالگی به تنهایی درگذشت و روز پنجشنبه 21 اردیبهشت ماه در قطعه 34 ردیف 44 در مکانی نامعلوم به خاک سپرده شد. ، شماره 46. تخت سمینژاد وسط خانه بود. تنها میراث این اولین بازیگر زن سینما یک کیسه نایلونی با یک پاکت سیگار، شناسنامه و بروشور چاپ شده «دختر لر» داخل آن بود.

این کارگردان سینما همچنین گفت:

قبل از دیدن این میراث تصویر سمینژاد در فیلم تهمانی نژاد در حال گریه را دیده بودم نه چیز دیگر. «ایران قدری» که روزی سرشناس ترین بازیگر تئاتر تهران بود چه شد؟ او چگونه مرد چه کسی می دانست؟ و خیلی های دیگر. ریشه تاریخ تلخ بازیگران سینمای ایران را باید در جامعه ای جست وجو کرد که نتوانسته تفکر مدرن را بومی سازی و حل کند. متأسفانه اولین قربانیان این ناتوانی بازیگران زن بودند.

عباس بهارلو – مورخ و پژوهشگر سینما – در سال 1380 درباره این بازیگر مقاله ای نوشت که در قسمت هایی از آن آمده است:

زمانی که در سال 1312 فیلم «دختر لر» به تهیه کنندگی مشترک خان بهادر اردشیر ایرانی و عبدالحسین سپنتا که صدیقه سمی نژاد در آن نقش «گلنار» را بازی می کرد در بین مردمی که تصویر یک ایرانی را دیدند در تهران به نمایش درآمد. زن برای اولین بار آنها فیلم را روی اکران سینما دیده بودند، واکنش های ناخوشایندی را برانگیخت که دقیقاً مشخص نیست – و احتمالاً هرگز معلوم نخواهد شد – آیا خانم صدیقه سمینژاد تصوری از آن واکنش ها در ذهن خود داشته یا نه و آیا آیا او حاضر می شد در آن فیلم ایفای نقش کند؟

گفته می شود در آن زمان آوانس اوگانیانس نیز در زمینه تولید فیلم تلاش می کرد و بهارلو در این خصوص ادامه داد:

در کنار فعالیت های پرتلاش اوگانیایی ها در ایران، عبدالحسین سپنتا و خان ​​بهادر اردشیر ایرانی نیز برای ساخت اولین فیلم مشترک خود به دنبال بازیگری بودند که فارسی بلد باشند برای بازی در نقش «گلنار» در فیلم «دختر لر» در هند. تا قبل از پهلوی اول، بازی در نمایش‌ها و تعزیه‌ها و بازیگران زن مسلمانی که در این سال‌ها در فیلم‌های اوگانیانس و مرادی ایفای نقش می‌کردند، مانند مادام سیرانوش، لیدا متوسیان، یاسمین جوزف، زاما اوگانیانس و آسیا ممنوع بود. کوستانیان (کوستانیان)، زن بودند. آنها ارمنی بودند که بیشترشان از صحنه تئاتر به سینما آمده بودند و به همین دلیل موانع کمتری بر سر راه خود داشتند.

سپنتا موفق شد صدیقه (روهنگیز) سمی نژاد، همسر یکی از کارمندان شرکت فیلم امپراتوری بمبئی را که در سیزده سالگی از کرمان به هندوستان رفته بود را متقاعد کند و توضیح دهد که نامش به عنوان اولین بازیگر زن سینما ثبت خواهد شد. تاریخ سینمای ایران که اتفاق افتاد – برای جلب رضایت او و همسرش دماوندی برای بازی در فیلمش. بدین ترتیب گروه هندوایرانی عبدالحسین سپنتا و اردشیر ایرانی کار خود را در هند آغاز کردند.

«دختر لر» برای اولین بار در 30 آبان 1312 در سینماهای مایاک (دیده بان) و سپه به نمایش درآمد و نمایش آن سال بعد در 11 مرداد 1313 در سینما مایاک و پس از یک ماه از چهارم هجری شمسی تکرار شد. آذر در سینما سپه پخش شد و پنجاه روز ادامه داشت. سپس با دو هفته وقفه دوباره در همان سینما به نمایش درآمد. استقبال از فیلم بسیار پرشور بود و حتی «مادربزرگ های خیلی پیر» به دیدن داستان «دختر لر» رفتند.

بازی در نقش گلنار در «دختر لر» صدیقه سمینژاد را به چهره ای خاص و عام تبدیل کرد که در شهرهای مختلف با توهین و تشویق برخی افراد مواجه شد.

ثمی نژاد در سال 1349 یعنی 37 سال پس از اکران «دختر لر» در مستندی از محمد تهامی نژاد به نام «سینمای ایران از مشروطیت تا سپنتا» حضور یافت و زندگی سخت و پر رنج خود را روایت کرد.

به نقل از تهرانی نژاد:

او اغلب بی اختیار می خندید و با چشمانی اشکبار به من می گفت که وقتی در هند بود توسط ایرانیان متعصب مورد ضرب و شتم قرار گرفت و حتی بطری هایی به سمت او پرتاب کردند. به طوری که او همیشه مجبور بود با یک محافظ از استودیو فیلم امپریال خارج شود.

درباره این چهره مستند دیگری به نام «روهنگیز سمی نژاد» به کارگردانی مجید فدایی ساخته شد که مربوط به زندگی اولین بازیگر زن سینمای ایران و در نقش «دختر لر» است.

سمی نژاد در 80 سالگی از دنیا رفت و بسیاری از خاطرات دوران ساخت «دختر لر» و جزییات پیرامون آن بیان نشد.

فریدون جیرانی که مطالعات زیادی در زمینه تاریخ سینما دارد، در گفت وگو با ایسنا، با بیان اینکه چنین اتفاقی فقط برای بازیگران اول نبود، گفت:

بسیاری از بازیگران سینما تاریخ سینما را با خود به زمین زدند. من بارها به آنها گفتم اجازه دهید این اطلاعات به نسل های دیگر منتقل شود، اما بسیاری از آنها توجهی به این موضوع نداشتند.

پیرمردهای معروف بریده می شوند و سعی می کنند حرف نزنند زیرا معتقدند سال هاست با آنها نامهربانی کرده اند و قلب غرغرو دارند. مثل ناصر ملک مطیعی که یک بار از او دعوت کردم تا به سینما بیاید و درباره «تقاطع حوادث» (فیلمی به کارگردانی ساموئل خاچیکیان) صحبت کند و هر چه اصرار کردم قبول نکرد. فردین هم در حالی بازی می کرد که می توانست بازی کند. آقای افخمی در یکی از برنامه های شبکه هفت بعد از سال ها گفت که اگر به تاریخ سینما مراجعه کنید، می بینید که بعد از فیلم گنج قارون تعداد سینماهای تهران زیاد شده است، بنابراین نمی توانید منکر فیلم فردین شوید. نقشی در تاریخ سینمای ایران بود، اما سال ها تلاش کردیم این نقش را انکار و حذف کنیم، اما نشد. از این رو پس از مرگ وی، تشییع جنازه بزرگی برگزار شد. او می توانست بازی کند، چرا بازی نکرد؟ اگر بازی می کرد چه اتفاقی می افتاد؟ در سینمای سی سال اخیر که علی بیغمی نبود، می توانست نقش یک پدر را بازی کند.