یک فعال و پژوهشگر میراث فرهنگی گفت: مرمت های غیراصولی و دست اندازی های غیرکارشناسی و بیش از حد، ساختار آرامگاه جاماسب شهرستان خفر را تغییر داده و آسیب های جبران ناپذیری به آثار ساسانی وارد شده است.
سیاوش آریا محقق، فعال و پژوهشگر میراث فرهنگی با اشاره به مرمت های غیراصولی که در سال های اخیر شدت گرفته است، گفت: سال هاست مرمت آثار تاریخی و فرهنگی که باید مرهمی بر زخم ها باشد. بدن آنها باشد، فاجعه ای برای آثار گرانبهای گذشته ما شده و به چالشی بزرگ در حوزه میراث فرهنگی تبدیل شده است.
کارشناسان میراث فرهنگی و مرمتگران مجرب نیز بارها به نحوه پیمانکاری در مرمت ها و شیوه های اجرا اعتراض کرده و خواستار بازنگری در شیوه کار از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شده اند. همچنین کارشناسان مرمت و میراث فرهنگی به انتخاب پیمانکاران مرمت بر اساس روابط و نه تجربه و ضوابط اعتراض دارند.
می گویند پیمانکارانی که برای مرمت بناها و بناهای تاریخی انتخاب می شوند اکثرا مهندس عمران هستند یا مرمتگران تجربه کمی دارند و رزومه کاری قابل قبولی ندارند و در مناقصه شرکت کرده اند و هرکس پروژه مرمت را ارزان تر بگیرد مرمت آثار و بناهای تکرار نشدنی کشور به آن شرکت سپرده می شود. نتیجه چنین کاری نیز مشخص است، آسیب مرمت ها بر پیکرهای بی دفاع و رنج کشیده آثار تاریخی و فرهنگی کشور.
وی افزود: در چند سال گذشته آثار تاریخی و فرهنگی کشور کم نبود که از آنها بازدید کردم و زخم مرمت های غیراصلی بر آنها دیده شده است. از مرمت غیراصلی دست سرباز هخامنشی در میراث جهانی پارسه (تخت جمشید) تا میدان ساسانی رستاق داراب.
از دژ ساسانی پوشکان کازرون تا کویر چهارتقی پوشنج داراب و آرامگاه سعدی شیرازی بزرگ مرد ادب ایران. از پل ساسانی خیرآباد در کهگیلویه و بویراحمد تا قلعه جهانی بم در استان کرمان. اینها فقط تعداد انگشت شماری از نمونه ها هستند.
آرامگاه جاماسب قبل از بازسازی در ژانویه 1400
این فعال میراث فرهنگی در ادامه گفت: مرمت های غیراصلی و دخل و تصرف های بیش از حد، نامناسب و غیرکارشناسانه در بقعه معروف «جاماسب» شهرستان خفر، آسیب های جبران ناپذیری برجای گذاشته و ساختار و بدنه اثر را تغییر داده و به گفته کارشناسان مرمت، اثر جدیدی را خلق کرده است که هیچ گونه انطباق و انطباق با اثر تاریخی و حتی شکل اولیه اثر تاریخی و حتی شکل اثر تاریخی قبلی را ندارد. حفظ
آرامگاه جاماسب قبل از بازسازی در فوریه 1402
وی بیان کرد: در اصل ترمیم ها این گفته را بیان می کند که «آمده ابرو بردارد، چشمش را کور کرده است»! به بیان واضح تر، دخالت های نامناسب و بیش از حد و غیرحرفه ای در مقبره جاماسب برای تخریب ساختار و بدنه اثر و خلق اثری جدید کافی است! همچنین روش اجرا معیوب بوده و با شلختگی همراه بوده است.
سقف مقبره قبل از بازسازی در پاییز 2016
وی افزود: مرمت های غیراصولی در آرامگاه جاماسب نه تنها بی اعتنایی به تمام منشورهای بین المللی حفاظت و مرمت است، بلکه همه آن منشورهای حفاظتی و مرمتی و قوانین و روش های مرمت را به سخره گرفته و صدای اعتراض کارشناسان میراث فرهنگی را بلند کرده است.
مقبره جاماسب پس از مرمت، ایجاد یک هشت ضلعی بر روی سقف با سنگ های ناهماهنگ
آریا گفت: در بهمن ماه سال 1402 که از این اثر بازدید کردم و مرحله اول مرمت اجرا شده بود به شیوه کار اعتراض کردم و موضوعات را به گوش مسئولان میراث فرهنگی استان رساندم و خواستار پیگیری و بررسی بیشتر شدم.
اما متأسفانه و در کمال ناباوری نه تنها در مرحله دوم مرمت ها، قسمت های نادرست و غیر اصلی اصلاح نشده اند، بلکه با شاهکاری از دیگر مرمت های غیر اصلی مواجه هستیم که ساختار و بدنه اثر را تخریب کرده و آسیب های جبران ناپذیری برجای گذاشته است. با تمام این اوصاف و بر اساس مسئولیت اجتماعی خود، موارد مرمت های غیراصلی را به اطلاع معاونت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس رساندم و خواستار پیگیری آن شدم.
معاون میراث فرهنگی استان فارس نیز با بیان اینکه از این بنای تاریخی بازدید و از نزدیک موارد را بررسی خواهد کرد، یادآور شد: با این حال مرمت ها در سال گذشته و در زمان مدیران قبلی انجام شده است.
از سنگ قبرهای تاریخی منطقه به عنوان مصالح در بنا استفاده شده است!
سیاوش آریا، فعال و پژوهشگر میراث فرهنگی با سیامک علیزاده، دکترای حفاظت و مرمت و استاد دانشگاه درباره وضعیت مرمت این بقعه به گفت و گو پرداخت. این مرمتگر بناها، آثار و اشیای تاریخی پس از مشاهده عکس ها به شدت از شیوه مرمت انتقاد کرد و گفت: سقف هشت ضلعی آرامگاه بر چه اساسی و بر اساس کدام شواهد با سنگی غیر همگن پوشانده شده و به بنای جدید تبدیل شده است نه بنای جدید؟ باستانی یا خود اصلی باستانی.
تمامی بناها و آثار باستانی مربوط به دوران عیلامی تا اوایل دوران اسلامی به انگیزه شدت تخریب و از بین رفتن بخشهای زیادی از آن، در رابطه با مداخلات مرمتی و درمانی پایههای خاص خود را دارند. بنابراین ما حق تکمیل و «بازسازی» آنها را نداریم. مگر اینکه شواهد و دلایل بسیار روشنی داشته باشیم. پس در صورت امکان فقط در حد تقویت و نگهداری برتر باید درمان شود».
کار شلخته در مرمت
علیزاده این انتقاد را اضافه کرده است که «بر اساس کدام دلایل فنی و مبانی نظری، سنگ های مربوط به سنگ قبرهای دوران اسلامی در گورستان پایین دست اثر که گاه دارای کتیبه (کتیبه) ارزشمندی است، به عنوان مصالحی برای تعمیر دیوار بنا استفاده شده است؟ این لغزش و سرکشی و دخالت شدید و آشکار در جابجایی و انتقال سنگ قبرها که خود دارای ویژگی های هنری، مذهبی و تاریخی در جای خود است، تخلف آشکار است. همچنین استفاده از سنگ قبرهای تاریخی بر روی اثری متفاوت تحت عنوان مرمت تخلفی بالاتر از آن است که به هیچ وجه قابل دفاع و توجیه نیست.
مرمت و استفاده غیر اصولی از مصالح ناهمگون و بازسازی بناهای تاریخی
نظر این مرمتگر آثار، ابنیه و اشیای تاریخی نیز بر اساس عکسهایی است که میگوید: «روش اجرای ظروف چینی و گچ بری آنقدر ضعیف و بدون دقت و ظرافت است که نمای ساختمان زشت و آسیب دیده است و چرا مرمتکننده از روش بدون ملات و گچ بری بنا پیروی نکرده است تا به این شکل و همسانی در بنای تاریخی دست یابد. قرار بود دوباره تغییر کاربری داده و مورد استفاده قرار گیرد، در حالی که این بنای زیبا، ارزش و افتخار آن، به همان شکل مرمت و ناتمام نیست تا شکوه و ویژگی های تاریخی آن حفظ شود.
استفاده از سنگ قبرهای منطقه برای بازسازی بنای ساسانی
علیزاده با ابراز نگرانی از وضعیت مرمت آرامگاه جاماسب اظهار داشت: ای کاش در کنار بررسی های عمیق و همه جانبه در برخورد با بناها دقت بیشتری می شد، همچنین آثار تاریخی باید به تایید شورای فنی وزارت میراث فرهنگی حداقل به پیمانکار حرفه ای برسد و با رعایت دقیق و سختگیرانه فنی و زیبایی شناسی و نظارت بر این مهم و زیبایی شناسی، این امر مهم و نظارتی بر این مهم و زیبایی شناسی نباشد. میدانی که در این پروژه دستکاری و عجله و بدون کیفیت و حتی اعوجاج و آسیب در کارها را به طور کامل آشکار خواهد کرد «ای کاش به جای مرمت و هدر دادن، ساختمان دستکاری نمی شد و فقط نگهداری و مقاوم سازی می شد.
مرمت غیر اصولی و شلخته در یک بنای تاریخی
سیاوش آریا، فعال و پژوهشگر میراث فرهنگی در تشریح جزئیات بقعه جاماسب گفت: نمای آرامگاه معروف جاماسب از سنگ های تراش خورده و بادگیر ساخته شده است و بنای آن سکوی سنگی مکعبی شکل است که اندازه هر ضلع آن حدود 5.5 متر و ارتفاع آن حدود 6 متر است. این بقعه بدون سوراخ است و ورودی آن از سنگ تراشیده و گچ ساخته شده است.
مقبره معروف جاماسب مربوط به دوره ساسانیان است که در دوره اسلامی به همین شکل باقی مانده اما در دوره ایلخانی برای مقاصد مذهبی استفاده می شده است. به گفته باستان شناسان، در دوران اسلامی بازسازی های زیادی بر روی آن انجام شده و هویت و کاربری باستانی و تاریخی آن از بین رفته است. برخی از باستان شناسان، استفاده اصلی آن را در دوره ساسانی به عنوان شومینه به دلیل سوراخ هایی که در پشت بام قبل از مرمت های جدید وجود داشت، می دانند.
آرامگاه جاماسب پس از مرمت
وی در ادامه بیان کرد: حیف است که دخالت ها و دخل و تصرف های بی مورد باعث شده است که هیچ گاه امکان بررسی و روشن شدن کاربری اصیل و تاریخی این بقعه وجود نداشته باشد. زیرا ترمیم های غیراصولی به ساختار و بدنه آن آسیب رسانده و تخریب کرده و آسیب های جبران ناپذیری برجای گذاشته است. تاکنون هیچ تحقیق و مطالعه ای در مورد این اثر ساسانی صورت نگرفته است و کاربرد آن در دوران ساسانی نامشخص است.
تعمیر شلخته و غیر اصلی
به گفته این فعال میراث فرهنگی، آرامگاه جاماسب در 85 کیلومتری جنوب شرقی شیراز در جاده شیراز – جهرم، سمت راست جاده اصلی و هفت کیلومتری شهر خفر در روستای کارده و در فاصله 1500 متری قطعه گره، با گذر از کوچه سر سبز و چشنواز در جاده ای به ثبت ملی و نامشخص در مهرماه سال جاری واقع شده است. ۲، ۱۳۵۳ خورشیدی با شماره ۹۸۶.
آرامگاه منسوب به جاماسب در روستای کارده دهستان گره خفر
این عکس ها در 11 آبان 1404 توسط سیاوش آریا، فعال و پژوهشگر میراث فرهنگی گرفته شده است.