امید محمدی; بازار گروه خودرو: بازار خودروهای وارداتی این روزها در شرایطی است که هر بار که دور جدیدی از عرضه در سامانه فروش اعلام می شود، التهاب و سوالات بیشتری ایجاد می شود. تفاوت فاحش قیمت سامانه با بازار آزاد از یک سو و ابهام در روند قرعه کشی از سوی دیگر، فضایی را ایجاد کرده که نه تنها منجر به سود واقعی مصرف کننده نشده، بلکه انگیزه واردکنندگان را کاهش داده و شبهه رانت را برای قشر محدودی ایجاد کرده است. در حالی که وزارت امنیت از این سازوکار به عنوان راهکاری برای «تنظیم بازار» یاد می کند، شواهد میدانی و نظرات کارشناسان حاکی از آن است که این مدل عرضه به جای ابزاری برای ساماندهی بازار، به چالشی جدید در تجارت خودروهای وارداتی تبدیل شده است.
اختلاف قیمت سامانه با بازار آزاد به حدی رسیده است که برندگان قرعه کشی با یک خرید ساده بین 40 تا 70 درصد سود می برند. سودی که بدون هیچ گونه فعالیت اقتصادی و صرفا بر اساس شانس به گروهی از متقاضیان تعلق می گیرد
سود ۷۰ درصد برندگان و چالش واردکنندگان
بررسی ها نشان می دهد که اختلاف قیمت سامانه با بازار آزاد به حدی رسیده است که برندگان قرعه کشی با یک خرید ساده 40 تا 70 درصد سود کسب می کنند. سودی که بدون هیچ گونه فعالیت اقتصادی و صرفا بر اساس شانس به گروهی از متقاضیان تعلق می گیرد. این در حالی است که واردکنندگان معتقدند چنین تفاوتی طبیعی نیست و ناشی از مداخلات غیر کارشناسی در تعیین قیمت پایه عرضه است. موضوعی که باعث کاهش حاشیه سود آنها و اختلال در سرمایه در گردش شرکت ها شده است.
سیستمی که برای واردکنندگان مطلوب نیست
بر اساس تحلیل فعالان بازار واردات و خودرو، سازوکار فعلی عرضه خودروهای وارداتی با ماهیت فعالیت تجاری شرکت ها سازگاری ندارد. تعیین قیمت سفارش در سیستم، نیاز به عرضه محدود و زمان بندی نامشخص باعث شده است که بسیاری از واردکنندگان با زیان یا حداقل سود ممکن فعالیت کنند. تاکید آنها این است که دولت باید فضای رقابتی را فراهم کند نه اینکه فضای اقتصادی را به سمت سود دلالی و خریدهای سودجویانه با قیمت گذاری و قرعه کشی سوق دهد.
یکی از جدی ترین انتقادها عدم شفافیت در روند قرعه کشی است. هیچ گزارشی از روش انتخاب، روش نظارت و مکانیسم بررسی اطلاعات منتشر نشده است. همین موضوع باعث شده تا فعالان صنعت و حتی مصرف کنندگان این فرآیند را «توزیع سازمان یافته رانت» توصیف کنند.
ابهام در قرعه کشی ها; اجاره یا تنظیم بازار؟
یکی از جدی ترین انتقادها عدم شفافیت در روند قرعه کشی است. هیچ گزارشی از روش انتخاب، روش نظارت و مکانیسم بررسی اطلاعات منتشر نشده است. همین موضوع باعث شده تا فعالان صنعت و حتی مصرف کنندگان این فرآیند را «توزیع سازمان یافته رانت» توصیف کنند. به گفته کارشناسان، زمانی که سامانه ای قادر به ارائه ساده ترین بخش شفافیت در اعلام فرآیند گزینش نباشد، اعتماد عمومی به عملکرد آن کاهش می یابد.
وزارت سکوت و سوالات بی پاسخ
علیرغم حجم بالای انتقادات، وزارت حریم خصوصی همچنان بر ضرورت عرضه از طریق سامانه تاکید دارد. به گفته فعالان، این رویکرد نه تنها مشکل بازار را حل نکرد بلکه بر حجم نارضایتی ها افزود. کارشناسان می گویند سیاست گذار بدون بررسی روش قیمت گذاری و نظارت بر سامانه نمی تواند از ساماندهی بازار صحبت کند. حتی همین سوال ساده هم بی پاسخ مانده که چرا باید خودروهای وارداتی از طریق سامانه عرضه شوند؟
در همین رابطه «مهدی دادفر» دبیر انجمن واردکنندگان خودرو پیش از این در گفت و گو با نگارنده تاکید کرده بود: چرا باید خودروهای وارداتی در سامانه عرضه شود؟ پرسشی که معنای ضمنی آن انتقاد از سیاستی است که به جای تسهیل واردات منجر به تقویت فضای رانتی شده است.
نیاز به بازنگری قبل از تشدید بحران
به نظر می رسد ادامه این روند باعث افزایش شکاف قیمت واقعی و سیستمی و افزایش جذابیت فعالیت های غیرمولد شود. فرآیندی که در نهایت به نفع مصرف کننده و واردکننده نیست. کارشناسان معتقدند بازگشت به اصول شفافیت، حذف قرعهکشی، واقعیسازی قیمت پایه و سپردن بخش عمدهای از فرآیند به بخش خصوصی میتواند جلوی این چرخه معیوب را بگیرد.
اگر وزارت امنیت سازوکار موجود را اصلاح نکند، بازار خودروهای وارداتی همچنان تحت تاثیر اختلاف قیمت ها و فرآیندهای مبهم قرار می گیرد. وضعیتی که عواقب آن دیر یا زود در رکود واردات و افزایش رانت خود را نشان خواهد داد.