مرمت مدرسه خان شیراز با سیمان سفید

مرمتگران مدرسه خان شیراز را مهم ترین عنصر و قدیمی ترین نقطه عطف بافت تاریخی شیراز می دانند.

بنای زیر نظر اداره کل میراث فرهنگی استان فارس با سیمان سفید در حال مرمت است. پس از بازدید میدانی از این اثر ارزشمند تاریخی، بیش از سه مرمت‌گر سدسازی با سیمان سفید در مدرسه خان را فاجعه مرمتی خواندند و خواستار گزارشی به وزیر میراث فرهنگی برای دستور بررسی ابعاد این روش مرمتی شدند.

مدرسه خان مهمترین نقطه عطف بافت تاریخی شیراز است. این بنای ارزشمند متعلق به دوران صفویه محل تدریس یکی از بزرگترین دانشمندان ایرانی به نام ملاصدرا بوده است. اما به نظر می رسد وضعیت این بنای تاریخی اصلا مناسب نیست و اداره کل میراث فرهنگی استان فارس بدون مطالعه اقدام به مرمت و گچ کاری این بنای تاریخی با سیمان سفید کرده است.

در بازدید میدانی از مدرسه خان، خبرنگاری با سه مرمت گر که اتفاقاً یکی از آنها در شیراز بود، تماس گرفت. این مرمتگران پس از مشاهده وضعیت بنای مدرسه خان، مرمت این بنای تاریخی منحصر به فرد را فاجعه بار توصیف کردند.

زهرا بزرگمهری (مرمتگر پیشکسوت کشور) که به عنوان چهره ماندگار عرصه مرمت شناخته می شود، در خصوص مرمت مدرسه خان گفت: با توجه به اینکه هفته گذشته در شیراز بودم، هر چند سراغ کار حرفه ای نرفتم. بازدید از مرمت بناها و سفر من کاملا شخصی بود اما با دیدن چندین اثر تاریخی در شیراز متوجه اتفاقات غیراصولی مرمت شدم. اگرچه از اقدامات مرمتی در تخت جمشید و پاسارگاد لذت بردم، اما مرمت بناهای تاریخی شیراز اصلا خوب نبود.

بزرگمهری تاکید کرد: من هم متوجه شدم که در مدرسه خان به اشتباه ملات زدند و باید اصلاح شود. مدرسه خان مهمترین اثر تاریخی شیراز متعلق به دوره صفویه است و لازم است در خصوص مرمت ها به وزیر میراث فرهنگی نامه ای نوشته و در دستور کار قرار گیرد.

این مرمتگر پیشکسوت تاکید کرد: با توجه به اینکه وزیر جدید نسبت به مسائل میراث فرهنگی حساس است، تقاضا دارم این موضوع از سوی وزیر میراث فرهنگی پیگیری شود و این اشتباهات و نقاط ضعف در بناهای ارزشمند تاریخی ایران برطرف شود.

این چهره ماندگار مرمت ایران تاکید کرد: بهترین ملات مورد استفاده برای مرمت در بناهای تاریخی ملات ساسانی یا گچ نیمه پخته و همچنین ترکیب سنگ آهک و سنگ مرمر خرد شده که از ملات و سنگ آهک ساخته شده است و این ملات یک ملات است. ترکیب بسیار خوبی برای انواع توری و آستر می باشد.

به گفته بزرگمهری، قطعاً استفاده از سیمان سفید در ساخت این بنای تاریخی منحصر به فرد منطقی نیست و این شیوه مرمت یک معضل و نوعی مرمت است که مسئول میراث فرهنگی باید هر چه زودتر این وضعیت را بررسی کند، چرا که ساخت ملات گچ نیمه پخته علاوه بر آهک و سنگ خرد شده، کار سخت و خاصی نیست که مرمتگر نتواند از سیمان سفید استفاده کند.

این پیشکسوت مرمت در پاسخ به این سوال که چرا مرمتگران از ملات هایی مانند سیمان و ایزوگام در بناهای تاریخی استفاده می کنند، ادامه داد: استفاده از ملات های جدید مانند سیمان و ایزوگام قبل از هر چیز نشان دهنده بی تجربگی مرمتگر در مرمت بناهای تاریخی است. دوم سهولت دسترسی به این خمپاره ها. سیمان در همه جا یافت می شود. وضعیت مرمت ساختمان مدرسه خان شیراز باید از سوی رئیس اداره میراث فرهنگی استان فارس به مرمتگران اطلاع داده می شد و این اشتباهات پذیرفته شده و هر چه سریعتر این مشکل مرمتی رفع و مرمت شود.

دیوارهای سنگی مدرسه خان فرسوده شده است

این خبرنگار که از نزدیک شاهد مرمت این بنای تاریخی در شیراز بود، با حداقل سه مرمتگر از این بنای تاریخی بازدید کرد و تصاویر مرمت مدرسه خان را برای چند تن از مرمتگران پیشکسوت ارسال کرد. نوع مرمت نه تنها یک اشتباه بلکه یک فاجعه است.

یکی از مرمتگران که اتفاقا در شیراز حضور داشت پس از بازدید از این ساختمان اعلام کرد: حتی در لیست قیمت های مرمت نیز گچ کاری با سیمان وجود ندارد. در نهایت از گچ نیمه خرد شده استفاده می شود نه سیمان! در مدرسه خان شیراز است که شاه عباس این بنا را به افتخار ملاصدرا ساخت تا از اصفهان به شیراز بیاید.

وی بیان کرد: باید هر چه زودتر دیوارهای خانه مدرسه تخلیه شود زیرا سنگ ها هوازدگی کرده و هوازدگی باعث رفت و برگشت رطوبت می شود که باعث کشش و یخ زدگی ساختمان می شود.

شاترپور (مدرس دانشگاه) دیگر متخصصی بود که به همراه خبرنگار در این همایش حضور داشت. وی گفت: نمی دانم چرا این بنای تاریخی با سیمان سفید پوشانده می شود در حالی که این مرمت باید زیر نظر اداره کل میراث فرهنگی استان فارس باشد. چنین فاجعه ای نباید در قدیمی ترین بنای شاخص بافت تاریخی دوران صفویه رخ دهد.

یکی دیگر از پیشکسوتان مرمت در وزارت میراث فرهنگی پس از مشاهده تصاویر مدرسه خان گفت: اقدام انجام شده کیفیت ندارد. صرف نظر از اینکه در کجا اجرا می شود، کیفیت اجرا کیفیت مناسبی ندارد و قابل قبول نیست. علاوه بر این باید بررسی شود که چرا نیمی از مرمت انجام شده است، یعنی برخی از قسمت ها از سیمان و ملات خالی شده و دوباره با سیمان پر شده است. همین موضوع باعث از بین رفتن یکنواختی ساختمان شده است.

وی بیان کرد: در کنار نوار سیمانی سفید، موضوع بسیار مهم رطوبت قسمت وسیعی از ساختمان مدرسه خان است به طوری که بسیاری از قسمت های این دیوارهای سنگی به دلیل افزایش رطوبت کاملاً فرسوده، پوسیده و فرسوده شده است.

به گفته این مرمتگر و مدرس دانشگاه، استفاده از گچ بری با ملات سیمان سفید مانع از خروج رطوبت داخل ساختمان و ماندن آن در داخل ساختمان می شود. این امر باعث می شود که رطوبت به لایه های بالاتر ساختمان کشیده شود.

وی بیان کرد: یکی از راهکارهایی که در بناهای تاریخی با افزایش رطوبت پیشنهاد می شود، حذف رطوبت از ملات ها است تا این رطوبت به سطوح ارتفاعی بالاتر نرود. اما روشی که در مکتب خان استفاده می شد باعث شد رطوبت به لایه های بالاتر رفته و آسیب های جدی تری به بار آورد.

وی گفت: واقعاً جای تعجب است که چرا کیفیت اجرا در چنین ساختمان عظیمی تا این حد ضعیف است و موضوع دیگر انتخاب مصالح سیمانی سفیدی است که برای تسمه بندی استفاده می شد و کاملاً مشخص است که استفاده از این مصالح باعث می شود. آسیب به لایه های بالاتر.”

آیا ترمیم ها بر اساس مطالعات انجام شده است؟

این مرمتگر پیشکسوت معتقد است: اقدامات مرمتی انجام شده در بنای ارزشمندی مانند مدرسه خان نشان می دهد که این نوع مرمت اصلاً مطالعاتی نداشته است، زیرا بعید است که مرمت بنای تاریخی منحصر به فردی مانند مدرسه خان انجام شود. همراه با مطالعات و با چنین خروجی.

وی گفت: این کار در صورتی که تشخیص داده نشده باشد و علت آسیب داخل ساختمان مشخص نشده باشد به نام مرمت در خانه مدرسه انجام می شود. بعد از چند سال طناب های این ساختمان باید تمدید شود و دوباره با همان اتفاق روبرو می شویم و خیلی بدتر می شود.

به گفته این مدرس دانشگاه، مدرسه خان نیاز به رفع آسیب اولیه و جدی خود دارد، قطعا با بررسی های صحیح و اساسی باید علت رطوبت به ویژه در سنگ هایی که در برابر رطوبت بسیار مقاوم است، بررسی شود، اما همانطور که می بینید این بادوام سنگ در معرض فرسایش و پارگی است. خط خورده است.

وی تاکید کرد: با توجه به اینکه رطوبت در ساختمان مشهود است به هیچ وجه نباید از سیمان سفید استفاده شود و مرمتگران باید از مصالحی استفاده کنند که تنفس پذیر باشد. در حال حاضر این نوع مصالح که با ملات ماسه و سیمان استفاده می شود چندان مناسب نبوده و ظاهر بصری ساختمان را به شدت مخدوش کرده است و همچنان این سوال وجود دارد که چرا؟ آیا این نوع مرمت در چنین ساختمان بزرگ و عظیمی در استان فارس انجام شده است؟