فقط یک چهارم خانوار ایرانی زیر خط فقر “سفر” نیستند

بانک مرکزی در گزارشی میزان هزینه خانوارها در سال 1402 را مورد بررسی قرار داد که این گزارش نشان می دهد هر خانوار ایرانی به طور متوسط ​​برای دو گزینه تفریحی 12.5 میلیون تومان هزینه می کند. اگر این رقم را در کنار بررسی دنیای اقتصاد در مورد هزینه 16 میلیونی برای یک سفر متعارف به یکی از استان های جنوبی یا دیگر استان های شمالی شیراز، اصفهان و … قرار دهیم. با این محاسبات باید خط فقر سفر در سال 1403 را عددی معادل 15 تا 16 میلیون تومان در نظر گرفت.

اگر این اعداد را در کنار نظرسنجی «دنیای اقتصاد» که در روزهای اخیر انجام شد قرار دهیم، وضعیت بازار سفر در ایران بهتر مشخص می شود. اگر فرض کنیم این نظرسنجی که حدود 1400 نفر در آن شرکت کرده اند، معرف وضعیت سفر در ایران باشد، می توان نتیجه گرفت که طبق آمار به دست آمده تنها حدود یک چهارم خانوارها بالای خط فقر سفر هستند.

امسال چقدر برای سفر و تفریح ​​بودجه اختصاص دادید؟ 1399 نفر به این سوال نظرسنجی «دنیای اقتصاد» پاسخ داده اند. 32 درصد آنها یعنی 447 نفر هزینه سفر خود را کمتر از 5 میلیون تومان اعلام کردند. 30 درصد یعنی 419 نفر گزینه آخر را انتخاب کرده اند که تلویحاً به معنای سفر نکردن است.

اگر این اعداد را در کنار بررسی سال گذشته «دنیای اقتصاد» در آذرماه 1402 قرار دهیم، وضعیت بازار سفر بهتر مشخص می شود. در آن نظرسنجی، تنها 15 درصد از پاسخ دهندگان اظهار داشتند که در سال گذشته بیش از دو بار سفر کرده اند و از سوی دیگر، نزدیک به نیمی از پاسخ دهندگان، یعنی 44 درصد، گزینه ای را که نشان می دهد حتی سفر نکرده اند، علامت زده اند. یک بار در آن سال همچنین از 56 درصد کسانی که به سفر رفتند، 15 درصد در «چادر» و 22 درصد در خانه های استیجاری اقامت کردند تا هزینه را کاهش دهند و مشارکت را پرداخت کنند.

سهم کمی از سفر در سبد خانوار

در نظرسنجی روزهای پایانی دنیای اقتصاد، سوالی با مخاطبان در میان گذاشته شد که امسال چقدر بودجه برای سفر و تفریح ​​اختصاص داده اید؟ برای پاسخ به این سوال پنج گزینه «زیر 5 میلیون تومان»، «5 تا 9 میلیون تومان»، «10 تا 15 میلیون تومان»، «بالای 15 میلیون تومان»، «نظری ندارم» به آنها ارائه کردیم. 62 درصد یعنی 867 نفر دو گزینه اول و آخر یعنی زیر 5 میلیون تومان را انتخاب کرده اند و نظری ندارم، گزینه آخر را معمولا کسانی انتخاب می کنند که مسافرت نمی کنند که دلیل آن مشخص است؛ اما در این میان 867 نفر انتخاب می کنند. تورم و حذف سفر و تفریح ​​از بودجه خانوار.

آمار و ارقام نظرسنجی اخیر «دنیای اقتصاد» درباره هزینه سفر با گزارش سال گذشته معاونت تحقیقات اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران با عنوان «بررسی درآمد خانوارها» مطابقت دارد. و الگوهای مصرف در استان تهران». در این گزارش با اشاره به افزایش 10 درصدی قیمت تمام شده مسکن و خوراک از سبد خانوارهای تهرانی، این نتیجه حاصل شد که سهم سلامت، تفریح، آموزش و پوشاک نیز بین سال های 1396 تا 1401 به همین میزان کاهش یافته است.

بر اساس یافته های این گزارش، بیش از 28.2 درصد خانوارهای شهری و 32.5 درصد خانوارهای روستایی در تامین هزینه های زندگی خود با مشکل مواجه هستند و پس انداز بسیاری از خانوارها منفی و برای همه خانوارها بسیار ناچیز است.

این گزارش حاکی از آن است که 37.88 درصد از درآمد خانوار صرف مسکن، سوخت و روشنایی، 32.46 درصد غذا و دخانیات، 9.76 درصد هزینه های متفرقه، 8.39 درصد برای حمل و نقل و ارتباطات، 3.96 درصد صرف بهداشت و درمان، 1.84 درصد لباس و کفش، 2.46 درصد لوازم خانگی و هزینه نگهداری آنها، 1.7 درصد غذاهای آماده، رستوران ها و هتل ها 0.54 درصد مربوط به آموزش و پرورش، 0.72 درصد و 0.30 درصد مربوط به فروش کالاهای بادوام و سایر هزینه ها است.

در این شرایط طبیعی است که گردشگری سهم کمی داشته باشد. به عنوان مثال اگر سهم 0.72 درصدی تفریح ​​و سرگرمی را با حقوق خانوار 20 میلیون تومانی حساب کنیم به یک میلیون و 650 هزار تومان می رسیم. اگر غذاهای آماده، رستوران و هتل با سهم 1.7 درصدی را که معادل سه میلیون و 910 هزار تومان است به این مبلغ اضافه کنیم به عددی در حدود پنج و نیم میلیون تومان می رسیم.

چند درصد امکان سفر با تور وجود دارد؟

بر اساس نظرسنجی اخیر دنیای اقتصاد، از 1399 شرکت کننده، 9 درصد یعنی 125 نفر بین 5 تا 9 میلیون تومان برای سفر هزینه کرده اند، 6 درصد یعنی 84 نفر بین 10 تا 15 میلیون تومان برای سفر خود هزینه کرده اند. سال گذشته و 321 نفر معادل 23 درصد بیش از 15 میلیون تومان هزینه کرده اند. بقیه شرکت کنندگان نظری ندادند و احتمالاً برای دیدن نتایج در نظرسنجی شرکت کردند. اگر این اعداد و ارقام را در کنار هزینه های سفر به یکی از مقاصد گردشگری قرار دهیم، مشخص می شود که چند درصد از پاسخگویان می توانند با تور به یک مقصد گردشگری جذاب سفر کنند.

«دنیای اقتصاد» به تازگی گزارشی از استان هرمزگان به عنوان یکی از مقاصد جذاب گردشگری منتشر کرده است. در این گزارش 4 نوع سفر برای یک خانواده سه نفره شامل سفر با خودروی شخصی، سفر با وسایل نقلیه عمومی، سفر گروهی دوستانه و سفر با تور بررسی شده است. بر اساس این گزارش، بدون در نظر گرفتن سوغات و سایر خریدهای تنقلات و …، یک خانواده سه نفره با خودروی شخصی باید حداقل 16 میلیون تومان برای سفر رفت و برگشت به هرمزگان و دو جزیره هزینه کند.

اگر این خانواده سفر با وسایل نقلیه عمومی را انتخاب کنند، هزینه سفر هر نفر حدود 6 میلیون و 400 و برای یک خانواده سه نفره 19 میلیون و 200 هزار تومان خواهد بود. ضمن اینکه باید تورهای جزیره ای را نیز به این هزینه اضافه کنیم، 36 میلیون تومان هزینه تور هواپیما به استان هرمزگان برای این خانواده است.

در حالت سوم، زمانی که سفر به صورت گروهی انجام شود، هزینه روزانه حدود یک میلیون تومان برای حمل و نقل عمومی خواهد بود. همچنین سفرهای زمینی تعداد روزهای سفر را به حداقل 5 روز افزایش می دهد. بنابراین این خانواده سه نفره مجبور می شوند 15 میلیون تومان برای ایاب و ذهاب هزینه کنند و سپس مجموع هزینه ها با 10 میلیون افزایش به 32 میلیون می رسد و به حداقل می رسد.

گزینه چهارم سفر با تور است. تور سه جزیره هرمز، هنگام و قشم که شامل دو شب اتوبوس و دو شب اقامتگاه گردشگری است، برای هر نفر 13 میلیون و 850 هزار تومان هزینه دارد. چهار وعده صبحانه و سه وعده ناهار توسط تور ارائه می شود و بقیه وعده های غذایی با گردشگر می باشد. به این ترتیب این خانواده سه نفره باید حداقل سه میلیون تومان برای غذا در نظر بگیرند و هزینه این تور از 41 میلیون تومان فراتر می رود.

نگاهی به این آمار نشان می دهد که 32 درصد یعنی 447 نفر از شرکت کنندگان در نظرسنجی که کمتر از 5 میلیون تومان برای سفر خود هزینه می کنند، عملا نمی توانند یک سفر متعارف به استان هرمزگان داشته باشند. اگر 30 درصد آخر را به این قسمت اضافه کنیم، می بینیم که 62 درصد یعنی 867 نفر امکان چنین سفرهایی را از دست می دهند. دسته بعدی، 9 درصدی که بین 5 تا 10 میلیون تومان انتخاب می کنند، امکان سفر با تور را ندارند و حدود 30 درصد می توانند از خدمات تور استفاده کنند.

سهم بزرگ زنان در تورهای گردشگری

این 30 درصد خانواده هستند یا افراد؟ باز هم اگر نگاهی به گزارش معاون اقتصادی اتاق بازرگانی و میزان هزینه خانوارها بیندازیم، متوجه می شویم که بسیاری از خانوارهای ایرانی به دلیل کاهش سهم، امکان چنین سفرهایی را ندارند. سفر در سبد خانوار همین موضوع باعث می شود افراد به صورت انفرادی به سراغ گزینه تور بروند و امکان سفر با سایر اعضای خانواده برایشان فراهم نباشد.

«دنیای اقتصاد» در گزارشی به بررسی مخاطبان تورها پرداخته بود که حرف فوق را تایید می کند. سید مرتضی موسوی فعال در حوزه گردشگری و طبیعت گردی گفت: بیشتر مخاطبان ما 50 سال، 30 درصد بالای 60 سال و 90 درصد آنها را بانوان تشکیل می دهند. برخی از خانم هایی که به تنهایی سفر می کنند ترجیح می دهند این سفر همراه با تورشان تور رسمی باشد.

خرید تور برای این گروه دو مزیت دارد، اول اینکه در طول سفر امن هستند و هیچکس مزاحم آنها نمی شود. علاوه بر آن، تورها، تورهایی که به صورت رسمی فعالیت می کنند، سفرهای امنی هستند زیرا آژانس مسافرتی تمام تلاش خود را می کند تا مشتریان خود را در شرایطی قرار ندهد که سلامت آنها را به خطر اندازد. این زنان از نظر شغل و موقعیت اجتماعی می توانند شامل پزشکان، مهندسان، مدیران تجاری شرکت ها و … باشند که این سفرها باعث می شود افراد با یکدیگر آشنا شوند و گروه های دوستی تشکیل دهند.

مهدی گهری، راهنمای گردشگری در آژانس طبیعت گردی درباره ترکیب مخاطبان این نوع تورها به «دنیای اختصوت» گفت: میانگین سنی مسافران ما بین 28 تا 30 سال است البته در تورهای مشابه. اونی که هفته پیش داشتم، اختلاف سنی ممکنه 40 سال باشه. به این معنا که از 10 تا 50 سال مسافر داشتم اما بیشتر مخاطبان در این گروه سنی هستند. در تورهای ما 70 درصد زن و تنها 30 درصد مرد هستند. در تورها، زنان احساس امنیت بیشتری می‌کنند و معمولاً سفر امن‌تری را ترجیح می‌دهند.

نگاهی به آنچه ذکر شد نشان می دهد که سفر در ایران با توجه به تورم و شرایط اقتصادی خانوارها در حال تبدیل شدن به کالایی لوکس است، کالایی که یا خانواده ها از آن خارج می شوند و یا تنها بخشی از افراد خانواده می توانند از آن استفاده کنند. علاوه بر این، زمانی که خانواده تصمیم به سفر می گیرد، مجبور می شود هزینه های اقامت و حمل و نقل را به حداقل برساند که این امر باعث کاهش کیفیت سفر و در برخی موارد نارضایتی هم برای گردشگر و هم برای جامعه میزبان می شود. ما بسیار شاهد آن بوده ایم.