فرونشست در تخت جمشید، نقش جهان و آرامگاه کوروش؛ زیر پای تاریخ ایران خالی می‌شود؟

فرونشست زمین پدیده ای که روزگاری تنها دغدغه کارشناسان زمین شناسی بود امروز به یک بحران ملی تبدیل شده است که ریشه در سوء مدیریت منابع آبی و بهره برداری بی رویه از سفره های زیرزمینی دارد. این پدیده مسالمت آمیز اما ویرانگر اکنون به مرزهای محیطی نفوذ کرده و به قلب هویت فرهنگی ایران رسیده است. اگر دیروز فرونشست به عنوان تهدیدی برای زیرساخت های حیاتی، امنیت غذایی و حتی سکونتگاه های شهری تلقی می شد، امروز میراث فرهنگی و گردشگری کشور نیز در معرض نابودی تدریجی آن قرار گرفته است.

ایران سرزمینی است که بخش قابل توجهی از تمدن جهان در خاک آن شکل گرفته است. سرزمینی که در دل خود آثار بی نظیری چون تخت جمشید، نقش رستم، میدان نقش جهان، گنبد سلطانیه و ارگ بم را دارد. اما اکنون، این گوهرهای درخشان تاریخ با تهدیدی خاموش و مرگبار روبرو هستند. فرونشست زمین در مناطق تاریخی اصفهان، شیراز و کرمان در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است و کارشناسان نسبت به بروز ترک‌ها، ترک‌های سطحی و آسیب‌های سازه‌ای در این آثار هشدار داده‌اند.

در تخت جمشید، نشست زمین باعث تغییرات جزئی در سطح پایه های سنگی شده است. در اصفهان خشکی زاینده رود و فرونشست، مسجد جامع و میدان نقش جهان را با خطر جدی مواجه کرده است. و در کرمان، قلعه تاریخی بم که روزگاری در برابر زلزله ایستادگی کرده، اکنون در برابر این خطر خاموش بی دفاع مانده است.

کارشناسان می گویند در صورت تداوم روند کنونی برداشت آب و بی توجهی به سیاست های احیای سفره های زیرزمینی، بخش مهمی از میراث تاریخی ایران ممکن است در دهه آینده آسیب های جبران ناپذیری را متحمل شود. فرونشست نه تنها خطری برای آب و خاک است، بلکه خطری برای حافظه ملی و میراث فرهنگی کشور است. میراثی که فراتر از سنگ و آجر است، نشانه هویت و تداوم تمدن ایرانی است.

علی شهباز کارشناس زمین شناسی در این خصوص به تسنیم می گوید: بررسی ها نشان می دهد نزدیک به نیمی از بافت های ارزشمند تاریخی کشور در معرض فرونشست قرار گرفته اند. حدود 63 اثر ملی ثبت شده و 27 اثر جهانی در این مناطق قرار دارد. این بدان معناست که ما در خطر از دست دادن بخشی بی بدیل از هویت تاریخی کشور هستیم. نمونه های عینی این تخریب را در آثار تاریخی اصفهان به وضوح می توان دید.

خطر فرونشست آثار تاریخی و جهانی ایران

وی افزود: میراث غنی فرهنگی و باستانی ایران در برخی استان ها از جمله اصفهان، فارس و تهران به دلیل فرونشست زمین با خطرات قابل توجهی مواجه است. در چنین شرایطی برخی از بناها و بناهای فرهنگی و تاریخی ایران که برخی از آنها در جهان ثبت شده اند، سالانه بیش از 10 سانتی متر در معرض فرونشست زمین قرار دارند.

اصفهان؛ میدان نقش جهان و پل های تاریخی در خطر است

وی گفت: در استان اصفهان اماکن میراثی مانند میدان نقش جهان، مسجد شیخ لطف الله، مسجد امام، پل سیوسه و پل خواجو در معرض فرونشست تدریجی زمین هستند. رودخانه زاینده رود به دلیل برداشت بی رویه آب و خشکسالی های پی در پی خشک شده است. در نتیجه فرونشست زمین در شمال اصفهان به 16 تا 25 سانتی متر رسیده و منجر به ایجاد ترک در بناهای تاریخی و ناپایداری پی پل ها شده است.

فارس؛ تهدید پرسپولیس، پاسارگاد و نقش رستم

این کارشناس گفت: در استان فارس تخت جمشید، پاسارگاد و نقش رستم از مهم ترین نقاط در معرض خطر هستند. مناطق اطراف تخت جمشید و پاسارگاد به دلیل برداشت بی رویه آب برای کشاورزی فروکش کرده است.

فرونشست در دشت مرودشت به 14 سانتی متر در سال رسیده است و می تواند سیستم های زهکشی و پی های زمین را ناپایدار کند. مقبره های صخره ای نخ رستم نیز به دلیل فرسایش سنگ و ترک خوردگی در معرض خطر هستند.

پاسارگاد و آرامگاه کوروش در معرض فرونشست هستند

شهباز خاطرنشان کرد: تخلیه آب های زیرزمینی پاسارگاد ممکن است در نهایت به ناپایداری آرامگاه کوروش منجر شود. همچنین بارندگی های ناگهانی در دشت مرغاب که با تغییرات آب و هوایی تشدید می شود، سکوی سنگی آرامگاه را تهدید می کند.

وی ادامه داد: بازار تاریخی تبریز، امامزاده های قم، تپه چشمه علی و برج طغرل در ری، سازه های آبی شوشتر در خوزستان و بافت تاریخی یزد از آثار و مناطق در معرض خطر فرونشست هستند. در یزد فرونشست به میزان 10 سانتی متر در سال گزارش شده است که ساختمان های خشتی و قنات های باستانی را تهدید می کند.

شهباز گفت: خطر فرونشست آثار تاریخی هنوز هیچ یک از آنها را در معرض ریزش فوری قرار نداده است، اما اثر تجمعی آن در کنار خشکسالی و فعالیت های انسانی می تواند طی چند دهه خسارات جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد. به ویژه تخت جمشید به عنوان نمادین ترین اثر باستانی ایران در معرض خطر زهکشی و فرسایش بر اثر فرونشست قرار دارد.