از سوی دیگر، مغولستان به عنوان یکی از کم تراکم‌ترین کشورهای جهان و آسیا که 45 درصد یا 1.6 میلیون نفر از سه و نیم میلیون نفر آن در اولان‌باتور پایتخت این کشور زندگی می‌کنند، 1.3 میلیارد دلار درآمد کسب کرده است. گردشگری بار اصلی گردشگری در این کشور گردشگری عشایری است و گردشگران زیادی از اروپا و آمریکا برای تجربه این سبک زندگی به این کشور سفر می کنند. در ایران وضعیت گردشگری عشایری با وجود تنوع عشایر بختیاری، کرد، لر، قشقایی، بلوچ، شاهسون و… چندان مطلوب نیست، این منطقه مخاطب محدودی دارد و در ماه های اخیر با چالش های بیشتری مواجه بوده است. در گفت و گو با محمد ملکشاهی از فعالان حوزه گردشگری عشایری وضعیت این حوزه گردشگری و چالش های آن را جویا شدیم.
وضعیت تورهای عشایری در ماه های اخیر چگونه بوده است؟
از آنجایی که صنعت گردشگری در ایران شکل گرفته، روی تورهای عشایری کار نشده است، مسئولان عموماً به عشایر به عنوان قشری نگاه می کنند که به سمت اسکان یافتن پیش می رود و سرمایه گذاری در این شاخه از گردشگری طولانی مدت نخواهد بود. این در حالی است که ایران پتانسیل بیشتری نسبت به مغولستان داشته و دارد که در زمینه تورهای عشایری در دنیا شناخته شده است و بیشتر گردشگران برای تجربه زندگی عشایری به این کشور سفر می کنند. البته چند سالی است که شاهد شکل گیری کسب و کارهایی در این زمینه هستیم که توانسته اند با گردشگران خارجی دیدار کنند. با این حال، مانند سایر انواع گردشگری، همه‌گیری و شیوع کرونا، گردشگری عشایری را در ایران مختل کرد و باعث کاهش آن شد.
پس از پایان اپیدمی کرونا، شاهد رشد صنعت گردشگری در جهان بودیم و در برخی موارد حتی برخی کشورها رشد بیشتری نسبت به قبل از این همه گیری داشتند. مشکل گردشگری در ایران چه بود؟
در دوره ای پس از پایان کرونا، شرایط کشور به گونه ای پیش رفت که گردشگران غربی کمتر تمایلی به سفر به ایران داشتند و در فهرست جامعه هدف وزارت میراث فرهنگی و گردشگری قرار نگرفتند. از طرفی تعداد زیادی از گردشگران ورودی از کشورهای همسایه به ایران هستند که جزو مخاطبان تور عشایری محسوب نمی شوند.
چرا جزو مخاطبان این سبک گردشگری نیستند؟
کشورهای همسایه این سبک زندگی را در کشور خود دارند. روس ها و چینی ها به عنوان اولویت متولیان گردشگری برای آنها جذاب نیستند. از طرفی کشورهای اروپایی و آمریکایی به این سبک زندگی علاقه دارند و می خواهند آن را تجربه کنند.
اگر بخواهید مشکل گردشگری عشایری را در اولویت قرار دهید، مهم ترین چالش ها چیست؟
مشکل ما در گردشگری عشایری بازار است. اخیرا گروه هایی روی جاذبه های این نوع گردشگری سرمایه گذاری کرده اند اما گردشگران علاقه مند به دلیل شرایط کشور به ایران سفر نمی کنند. از طرفی به دلیل هزینه بالای این تورها در زمینه گردشگری داخلی چندان مورد استقبال قرار نمی گیرند.
آیا تحولات ماه های اخیر منطقه بر این نوع گردشگری تاثیر گذاشته است؟
در سال گذشته شاهد تغییراتی در منطقه بودیم. بسیاری از گردشگرانی که تور عشایری در ایران رزرو کرده بودند، سفر خود را لغو کردند. در این مدت پروازها لغو شد، برخی از گردشگران از ترس تکرار این اتفاق تصمیم گرفتند سفر خود را لغو کنند. ما حتی برای بهار 2025 رزرو داشتیم که آن را هم از دست دادیم.
گردشگرانی که قصد سفر به ایران را داشتند از چه کشورهایی بودند؟
از کشورهای مختلف اروپایی مانند انگلیس، اسپانیا، هلند و آلمان.
شما بارها در مورد مدل گردشگری عشایر مغولی صحبت کرده اید، چگونه می توان با این مدل شاهد توسعه گردشگری عشایری در ایران بود؟
ما می توانیم از درس های آموخته شده از مغولستان برای توسعه گردشگری عشایری استفاده کنیم. سال ها یک سری جشنواره عشایری برگزار کردند که سال به سال بر مخاطبان آن افزوده می شد. تداوم برندسازی گردشگری عشایری باعث شناخته شدن مغولستان در این زمینه شده و کسب و کارهای مرتبط با آن نیز رونق گرفته است. در سال های اخیر شاهد بوده ایم که عشایر دست به کار شده و خدمات گردشگری را به گردشگران ارائه می دهند. در واقع در مغولستان شاهد فعالیت مستمر و طولانی مدت نهادهای بالادستی در حوزه گردشگری عشایری هستیم. این موضوع باعث شده است تا کسب و کارها در حوزه گردشگری عشایری سرمایه گذاری کنند، موضوعی که در ایران مورد غفلت قرار گرفته است.
در کنار برگزاری جشنواره ها برای ترویج این مدل گردشگری چه باید کرد؟
گردشگری عشایری می تواند بخشی از دیپلماسی فرهنگی و اقتصادی ایران باشد و ظرفیت های گردشگری ایران را معرفی کند، کمتر کشوری در دنیا هنوز این سبک زندگی را حفظ کرده و می تواند آن را به گردشگران معرفی کند. در ایران باید نگاه بدبینانه به گردشگران را کنار بگذاریم تا بتوانیم از این صنعت درآمد کسب کنیم. متاسفانه شاهد بوده ایم که بسیاری از کشورهای دنیا برای سفر به ایران اخطار قرمز داده اند. اگر این هشدار از طریق دیپلماسی لغو شود، گردشگری عشایری ظرفیت زیادی برای سفر گردشگران به کشورمان دارد. علاوه بر این، ورود گردشگران به بهبود روابط بین کشورها کمک می کند و با بهبود ارتباطات، گردشگری دوباره تقویت می شود. علاوه بر این، یکی از بهترین راه هایی که می تواند به پیشگیری از ایران هراسی کمک کند، صنعت گردشگری است. پس از سفر، گردشگران تجربه خود را برای شبکه آشنایان خود تعریف می کنند و در شبکه های اجتماعی با دیگران به اشتراک می گذارند که می تواند از ایران هراسی جلوگیری کند.