به گفته مقامات ترکیه، این پروژه شامل مرمت تونل ها، طاق ها، راهروها و یک مقبره زیرزمینی سه اتاقه واقع در زیر این بنای تاریخی است.
یورونیوز در گزارشی نوشت: هر یک از این فضاهای زیرزمینی برای هدفی ساخته شده اند و در گذشته به عنوان تهویه، انبار و حتی محل دفن مورد استفاده قرار می گرفتند.
این بخش ها به صورت زیرزمینی به هم متصل می شوند و شبکه ای مخفی را تشکیل می دهند که کارشناسان از آن به عنوان “شریان های حیاتی ایاصوفیه” یاد می کنند.
یکی از جالب ترین اکتشافات جدید یک “hypogeum” یا یک مقبره زیرزمینی سه اتاقه است که چهار متر زیر نمای شمال شرقی ایاصوفیه قرار دارد.
تخمین زده می شود که این مقبره در قرن چهارم پس از میلاد ساخته شده است، قبل از اینکه ایاصوفیه در قرن ششم ساخته شود.
وجود این سازه زیرزمینی از سال 1946 شناخته شده بود، اما به دلیل مدفون شدن در زیر چهار تن گل و رسوبات، قابل دسترسی نبود. طی عملیات پاکسازی گسترده وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه در سال 2020، این رسوبات پاکسازی و این سازه آشکار شد.
باستان شناسان می گویند این سازه در طول زمان تغییرات زیادی را تجربه کرده و از طریق کانال های تهویه به سایر تاسیسات زیرزمینی متصل شده است. این آرامگاه یکی از قدیمی ترین آثار معماری منطقه به شمار می رود.
دکتر حسن فیرات دیکر از شورای علمی ایاصوفیه اعلام کرد که در پنج سال گذشته در حال بررسی ساختارهای زیرزمینی ایاصوفیه بوده اند.
وی می گوید این سازه ها که حدود یک کیلومتر طول دارند نیاز به پاکسازی دارند و پیش بینی می شود این روند یک سال به طول انجامد.
دکتر دیکر در این خصوص افزود: این مطالعه از این نظر بسیار مهم و ارزشمند است که با کمک آن می توان از مکان های موجود حتی بخشی از آنها بازدید کرد، همچنین یافته های داخل این بخش ها به دقت بررسی شده و می تواند به روشن شدن تاریخ استانبول کمک کند.”
وی گفت: قدمت قسمت های زیر صحن ستون دار ایاصوفیه به اندازه خود بنا است، یعنی قدمت آن ها به 1500 سال می رسد و احتمالاً آرامگاه زیرزمینی از بنای فعلی قدیمی تر است.
ایاصوفیه در قرن ششم به دستور ژوستینیان اول، امپراتور وقت روم شرقی ساخته شد. در زمان اتحاد قدرت سیاسی و کلیسا، این بنا مرکز حکومت مسیحیت در شرق بود و سنت سوفیا یکی از مهم ترین میراث دوران بیزانس به شمار می رود.
در نیمه دوم قرن پانزدهم میلادی، پس از تسخیر مسیحیان شرق و تصرف قسطنطنیه، حاکمان «ترک» صوفیه مقدس را به مسجد ایاصوفیه تبدیل کردند.
این وضعیت تا سال 1935 یعنی 12 سال پس از تأسیس جمهوری ترکیه ادامه داشت، اما آتاتورک در راستای سیاست «مدرن سازی» ترکیه نوظهور، ایاصوفیه را به موزه تبدیل کرد.
اما رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه بار دیگر این مکان را به مسجد تبدیل کرد.