داریوش فرهنگ نوشت: بهرام بیضایی که بود؟ چه کسی خواهد بود در طول تاریخ هنر ایران و حتی جهان، چند نفر را می شناسید که در عرصه هنر تاثیرگذار بوده اند؟ مرد خرد و هنر، مردی که آرش را در جوانی و مرگ یزدگرد را در بلوغ می نویسد.
بیایید به فیلم های بی چون و چرای او نگاه کنیم. رگبار، مرگ یزدگرد، مسافران، باشو غریبه کوچولو و… که هر کدام با دیگری متفاوت است. موثر و قابل اعتماد است.
او در عرصه تئاتر دنیایی از تخیل ناب و دریایی از واژگان داشت، نمونه ای که شاید 50 سال دیگر نبینید. مگر می شود یک نفر در سینما و تئاتر و تحقیق و نویسندگی چنین استادی داشته باشد؟ خرد و حماقت اساس همه کارهای او بود. پیوند بی پایان جهل و خرد در سالروز تولدشان به عنوان روز مرگ او اعلام می شود. شک ندارم که چنین بزرگانی در آن دنیا هم تأثیر خواهند گذاشت. بیدائی اسطوره مقاومت در برابر سانسور و جهل بود و جز در برابر کشورش ایران، هرگز در برابر زور و سانسور سر فرود نیاورد!
او شیفته ایران و ایرانی بود. نویسنده، مورخ و مورخ. او تاریخ را ستود، آن را به دادگاه کشاند. به درام بسیار پربار مرگ یزدگرد نگاه کنید که عده ای می آیند تا آسیابان، زن و دخترش را به روایت تاریخ قضاوت کنند، اما خودشان قضاوت می شوند. حاکمان نمی توانند افراد بزرگ را تحمل کنند زیرا کوچکی آنها منعکس می شود.
بهرام بیضایی سه بار از دنیا رفت و درگذشت.
یک بار به خاطر کاری که انجام نداد، یک بار به دلیل مهاجرت ناگزیر و یک بار به دلیل مرگ طبیعی. او اسطوره ها را به امروز و بالعکس پیوند می دهد. بیضایی همیشه به دنبال هویت گمشده ما بود و آن را به بهترین شکل هنری عرضه می کرد. کدام هنرمند را می شناسید که اینقدر پربار و ادبی و هنرمند و بزرگ باشد؟ مرد بزرگی که همیشه میتوانست بگوید: نه، من این شانس را داشتم که یک بار در فیلم شاید وقتی دیگر برایش بازی کنم و یک بار هم در فیلم باشو غریبه دستیارش بودم.
بزرگ مرد در عزای خودش می خواهد حرف بزند نه من!
جای صحبت از تقوای بزرگ نیست. خوشحالم که معاصر او بودم. او کتاب های تحقیقی زیادی با نثر بسیار زیبا نوشته است. او در همه زمینه های کار سینمایی سرآمد بود. حتی در تدوین فیلم.
از نثر زیبای او چیز زیادی نمی توانم بگویم، کافی است یک بار دیگر مرگ یزدگرد و بندر بیدخش را بخوانیم.
فردوسی کبیر قصری بلند بنا کرد / که باد و طوفان بر آن اثر نمی گذارد
او همچنین بیضی بزرگی از نثر قصری بلند ساخت / که باد و طوفان بر آن اثر نمی گذارد.
با اندوه عمیق این ضایعه را به خانواده این عزیزان و همه هنرمندان و اهالی هنر این سرزمین تسلیت می گویم.