به گزارش فوریت امروز 21 نوامبر روز جهانی فلسفه است. فلسفه یکی از نخستین علوم انسانی است که تأثیر بسزایی در شکل گیری «عقلانیت» در جوامع بشری داشته است. ایران یکی از کشورهایی است که «میراث فلسفی» دارد و سابقه طولانی در پرورش فیلسوفان و اندیشمندان دارد و زادگاه بسیاری از اندیشمندان بوده است.
آنچه از آن به عنوان «میراث فلسفی» یاد می کنیم، عمدتاً مربوط به سنت معروف به «فلسفه اسلامی» است. این فلسفه از زمان تأسیس «بیت الحکمه» در قرن دوم هجری شکل گرفت و در کمتر از 100 سال تمام جهان اسلام را فرا گرفت. بسیاری از فیلسوفان این سنت در ایران متولد و بزرگ شدند. به همین دلیل ایران را می توان یکی از مهدهای اصلی فلسفه اسلامی دانست.
به مناسبت روز جهانی فلسفه گفت وگویی کوتاه با «پیتر آدامسون» فیلسوف مشهور آمریکایی که تحقیقات زیادی در زمینه فلسفه اسلامی انجام داده است، انجام دادیم. آدامسون یکی از شناخته شده ترین متخصصان فلسفه باستان در جهان است که طرفداران زیادی دارد و در ایران نیز شناخته شده است. بسیاری از آثار آدامسون به فارسی ترجمه شده است. «پیش سقراطی ها»، «فلسفه در جهان اسلام»، «کندی، متفکر بزرگ قرون وسطی» و… از معروف ترین آثار آدامسون هستند که به فارسی ترجمه شده اند.
****
آخرین خبر: همانطور که می دانید امروز «روز جهانی فلسفه» است و قصد داریم مقاله ای در این زمینه منتشر کنیم. می دانم که شما تحقیقات زیادی در مورد فلسفه قرون وسطی (اسلامی، یهودی و مسیحی) و فلسفه در دوره هلنیستی (یونانی) انجام داده اید. چند تا سوال دارم که اگه جواب بدید ممنون میشم:
سوال اول من مربوط به «اصالت» فلسفه اسلامی است. می دانیم که فلسفه اسلامی پس از ترجمه آثار فلسفی یونانی و یونانی از یونانی و سریانی به عربی شکل گرفت. بر این اساس برخی معتقدند که فلسفه اسلامی در مباحث اصلی خود «اصیل» نیست و تنها در برخی جزئیات خلاقیت دارد. آیا با این نظریه موافقید؟ اگر فکر می کنید که فلسفه اسلامی اصالت دارد، به نظر شما این اصالت چیست؟ فلسفه اسلامی دقیقاً چه می گوید که فلسفه های قبلی نگفتند؟
پیتر آدامسون: از اینکه در مورد این موضوع با من تماس گرفتید متشکرم. سوال اول شما نیاز به بحث طولانی دارد. بیشتر تحقیقات من به این موضوع پرداخته است. اما می توانم به طور خلاصه چیزی بگویم. درست است که پذیرش فلسفه یونانی برای سنت فلسفی عربی-اسلامی حیاتی است، اما بیهوده است اگر بگوییم که این امر فلسفه را در جهان اسلام غیر معتبر کرد. من با واضح ترین مثال شروع می کنم. ابن سینا یکی از درخشان ترین فیلسوفان تاریخ فلسفه جهان است و تغییرات گسترده ای در سنت ارسطویی ایجاد کرد و در این زمینه نوآوری کرد. نظریات او درباره منطق، روش، متافیزیک، خود و غیره بسیار جدید است و همین ابداعات باعث شد که او به جای ارسطو به عنوان متفکر اصلی فلسفه اسلامی شناخته شود. دو نمونه خوب از ابداعات فلسفی و آزمایش های فکری او به «انسان معلق در فضا» و دلایلی برای اثبات وجود خدا مربوط می شود.
نکته دیگری که باید اضافه کرد این است که الهیات اسلامی (کلام) اساساً دومین سنت فلسفی جهان اسلام است که از جهاتی با مکتب الهیات لاتین قرون وسطی قابل مقایسه است و بسیار کمتر تحت تأثیر میراث یونانی قرار دارد و می توان آن را نوآوری مسلمانان می دانست
آخرین خبر: فلسفه چه تغییراتی در جهان اسلام ایجاد کرده است؟ شرق جهان اسلام و غرب چگونه با یکدیگر ارتباط داشتند؟ فیلسوفان معروف اسلامی از چه زمانی شناخته شدند؟ مثلا ابن سینا و آثارش از چه زمانی در جهان اسلام شناخته شد؟ منظورم غرب جهان اسلام و بخصوص اندلس است. آیا ابن سینا در زمان حیاتش در اندلس شهرت داشت؟ چند سال بعد از مرگش در غرب جهان اسلام به شهرت رسید؟ چه کسی او را به شهرت رساند و کتاب هایش را برای فیلسوفان اسپانیایی و آفریقایی به غرب برد؟
پیتر آدامسون: سوال جالبی است. من فکر می کنم اولین مدرک واقعا قوی در این مورد مربوط به قرن دوازدهم میلادی (یعنی حدود 100 سال پس از مرگ ابن سینا) در رساله «حی بن یقظان» است. در مقدمه این اثر به تفصیل به ابن سینا و غزالی پرداخته شده است. در همین دوره ابن رشد در تفاسیر و تألیفات ابن سینا پاسخی انتقادی می دهد. بنابراین اولین باری که نام ابن سینا در غرب جهان اسلام شنیده می شود در قرن دوازدهم میلادی است و پیش از آن در هیچ اثری نام او دیده نمی شود.
آخرین خبر: به نظر شما مغفول ترین و کمتر شناخته شده ترین فیلسوف اسلامی کیست؟ منظورم این است که کدام فیلسوف عرب یا اسلامی متفاوت است و کار عمیقی انجام داده است اما در فرهنگستان و دانشگاه در مورد آن تحقیق کمی انجام شده است؟
پیتر آدامسون: «فخرالدین رازی» را که در آغاز قرن سیزدهم میلادی درگذشت، متفکری از جهان اسلام را انتخاب و معرفی می کنم که به شدت مورد غفلت قرار گرفته است. او متکلم و فیلسوف برجسته ای است. هم اکنون نیز توجه بسیاری از دانشمندان را به خود جلب کرده است، اما در خارج از محافل تخصصی چندان شناخته شده نیست. در کتاب مهم «جانشینان ابن سینا» که درباره تحولات فلسفی پس از ابن سینا نوشته شده و در مونیخ منتشر شده، درباره او بحث های زیادی شده است. این کتاب دارای سه جلد است و با دسترسی آزاد منتشر شده است تا مردم بتوانند به راحتی درباره ابن سینا، فخر رازی و… تحقیق کنند و افکار آنها را درک کنند.