تاکنون به این موضوع فکر کرده‌اید که ارتعاش ناشی از فرآیند احتراف در موتور خودرو چگونه مهار می‌شود؟ قطعه‌ای به‌نام دسته موتور (Engine Mount) وظیفه مهار ارتعاشات موتور را بر عهده دارد. اهمیت این قطعه به‌حدی است که اگر به‌هر دلیل وظیفه خود را به‌درستی انجام ندهد، ارتعاشات و سروصدای بیش از حد موتور هنگام روشن بودن ماشین، آسایش سرنشینان را به‌طور کامل مختلف می‌کند. ضمن اینکه خیلی زود، شاهد خرابی قطعات داخلی موتور و سایر بخش‌های ماشین هم خواهید بود. در این مطلب، ضمن بررسی وظیفه دسته موتور خودرو، نیم‌نگاهی به مزایا و معایب انواع دسته موتور ماشین می‌اندازیم.
دسته موتور چیست؟
در حالت کلی، وزن موتور خودرو بسته به حجم و نوع قطعات داخلی آن بین 100 تا 200 کیلوگرم است. حال فرض کنید که موتور خودرو در زیر کاپوت مهار نشود. در این صورت هرگونه تکانه‌ای که به‌ماشین وارد شود، لاجرم باعث ارتعاش مجموعه موتور می‌شود. باتوجه‌به وزن بالای موتور، این میزان ارتعاش در زمان روشن بودن ماشین دائما تشدید می‌شود. ارتعاشات ایجاد شده هم با تولید سروصدای بسیار زیادی همراه خواهد شد.
ارتعاشات و سروصدای ایجاد شده به‌کابین خودرو منتقل می‌شوند. این موضوع باعث می‌شود که عملا سرنشینان خودرو، احساس آرامش نکنند. از سویی دیگر، لرزش شدید موتور به‌سایر قطعات ماشین از گیربکس گرفته با جلوبندی سرایت می‌کند. این موضوع به‌وضوح باعث کاهش عمر مفید سایر قطعات خودرو می‌شود.
برای جلوگیری از بروز این مشکلات، تنها یک راه وجود دارد و آن مهار ارتعاشات موتور هنگام روشن بودن ماشین است. کاربرد دسته موتور خودرو، مهار ارتعاشات موتور است. این قطعه در فاصله بین موتور و شاسی قرار می‌گیرد و به‌نوعی می‌توان گفت که متصل کننده موتور به بدنه ماشین است. همچنین موضوع باعث می‌شود که تا حد زیادی، تکانه‌های موتور را مهار کند.
آرایش دسته موتور خودرو چگونه است؟
تعداد دسته موتور ماشین بسته به وزن آن معمولا 3 یا 4 عدد در نظر گرفته می‌شود که با آرایش خاصی در نقاط مختلف تعبیه می‌شوند. البته ممکن است در برخی از خودروها، 2 دسته موتور به‌صورت مجزا استفاده می‌شود. همچنین برای مهار ارتعاشات گیربکس هم از یک دسته موتور – گیربکس به‌صورت ترکیبی استفاده می‌شود. در برخی از تولیدات کارخانه هیوندای، از 3 دسته موتور و 3 دسته گیربکس به‌صورت همزمان استفاده می‌شود که پیچیده‌ترین آرایش برای مهار ارتعاشات سیستم قدرت خودرو به‌شمار می‌رود.
در تصویر زیر، نمایی از آرایش دسته موتور یک ماشین را در شرایطی که 3 دسته موتور استفاده شده، مشاهده می‌کنید.
موقعیت قرارگیری 3 دسته موتور خودرو با حرف انگلیسی A مشخص شده است. این نوع چیدمان کمک می‌کند تا نیروهای محوری و پیچشی وارد به موتور در راستای طول، عرض و ارتفاع مهار شود و در نتیجه ارتعاشات ناشی از فعالیت احتراق در موتور هم به‌حداقل مقدار ممکن کاهش پیدا کند.
دسته موتور انواع خودرو
بدنه دسته موتور خودرو معمولا از جنس پلاستیک (با خاصیت ارتجاعی) و فلز ساخته می‌شود. دسته موتور انواع خودرو از نظر شکل ظاهری، ابعاد و قیمت با یکدیگر تفاوت دارند؛ اما بیش از هر چیزی، نحوه عملکرد دسته موتور ماشین در دسته‌بندی آن اهمیت دارد. بر این اساس، انواع دسته موتور خودرو را می‌توان به 3 گروه زیر تقسیم کرد. ذکر این نکته ضروری است که الزاما همه دسته موتورهای به‌کار رفته در یک خودرو از یک نوع نیستند.
1. دسته موتور مکانیکی ماشین
ساده‌ترین و ارزان‌ترین مدل دسته موتور خودرو به‌صورت مکانیکی کار می‌کند. این قطعه از مواد اولیه پلاستیکی با مقاومت بالا و خاصیت ارتجاعی ایده‌آل ساخته می‌شود. طراحی دسته موتور مکانیکی خیلی آسان است و معمولا ابعاد و اندازه کوچک‌تری در مقایسه با دو مدل دیگر دارد.
همه این موارد باعث می‌شود که تعمیر و نگهداری دسته موتور مکانیکی هم آسان‌تر باشد. وظیفه اصلی این قطعه، تحمل وزن موتور است که از طریق آن ارتعاشات را هم کنترل می‌کند. البته ناگفته نماند که میزان مهار ارتعاشارت توسط این دسته موتور نسبت به 2 مدل دیگر، کمتر است. به‌همین دلیل، در خودروهای گران قیمت با موتور حجیم به‌سراغ دسته موتورهای دیگر می‌روند.
2. دسته موتور هیدرولیکی ماشین
دسته موتور خودرو هیدرولیکی عملکرد مشابه با دمپر یا کمک فنر دارد. در ساختمان این قطعه یک محفظه تعبیه شده که مقداری روغن هیدرولیک در آن وجود دارد. نیروهای وارد شده به دسته موتور به روغن هیدرولیک انتقال پیدا می‌کند و به‌این صورت دمپ می‌شود.
بدنه خارجی این دسته موتور ماشین از جنس پلاستیک تولید می‌شود. یک سوپاپ برای انتقال روغن درون محفظه دسته موتور تعبیه می‌شود که سرعت حرکت مایع هیدرولیک را کنترل می‌کند. در اثر وارد شدن نیرو به بدنه، دسته موتور به سمت پایین حرکت می‌کند. در نتیجه مجرای عبور روغن توسط سوپاپ، تنگ‌تر می‌شود. این اتفاق سرعت عبور روغن هیدرولیک را کاهش می‌دهد و باعث دمپ شدن نیروی وارد شده می‌گردد.
دسته موتور هیدرولیکی در مقایسه با مدل مکانیکی، قیمت بالاتری دارد و از ساختمان پیچیده‌تری برخوردار است. ضمن اینکه عملکرد بهتری در مهار ارتعاشات وارد شده از خود نشان می‌دهد.
3. دسته موتور برقی خودرو
پیشرفته‌ترین مدل دسته موتور ماشین به‌صورت برقی طراحی می‌شود. دسته موتور برقی خودرو معمولا روی ماشین‌های گران قیمت نصب می‌شود. این قطعه، بهترین عملکرد برای مهار ارتعاشات موتور را از خود نشان می‌دهد. طراحی دسته موتور برقی، تقریبا مشابه با مدل هیدرولیک است. با این تفاوت که کنترل مجرای عبور روغن هیدرولیک در آن‌ها به‌صورت برقی انجام می‌شود.
برای این منظور یک شیر برقی روی دسته موتور نصب می‌شود که میزان باز و بسته بودن سوپاپ را کنترل می‌کند. در برخی از مدل‌ها، دو یا چند حالت مشخص برای شیر برقی تعریف می‌شود که مطابق با آن عمل می‌کند. در مدل‌های پیشرفته، یک سنسور روی دسته موتور نصب می‌شود که میزان ارتعاشات موتور را در هر لحظه اندازه‌گیری می‌کند و شیر برقی نیز متناسب با سیگنال‌های دریافتی از سنسور، سوپاپ را تنظیم می‌کند. حتی ممکن است به‌جای نصب سنسور مجزا از سیگنال‌های سنسور دور موتور و ناک برای کنترل عملکرد شیر برقی دسته موتور استفاده کرد.
چرا دسته موتور میشکنه؟
دسته موتور خودرو توان تحمل مقدار مشخصی فشار را دارد. اگر میزان فشار وارد شده به دسته موتور بیش از حد مجاز باشد، احتمالا صدای دسته موتور را خواهید شنید که مربوط به شکستن آن است. روی‌هم‌رفته، علت خرابی دسته موتور خودرو را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- رفتار رانندگی نامناسب (شتاب‌گیری و ترمزهای ناگهانی)
- عبور با سرعت بالا از روی سرعت‌گیر‌ها
- تردد زیاد از مسیرهای ناهموار
- تنظیم نبودن جانمایی قطعات داخلی موتور
- مشکل سیستم تعلیق و جلوبندی خودرو
- نصب اشتباه دسته موتور
در این مطلب بررسی کردیم که دسته موتور چیست و انواع آن به چند دسته تقسیم می‌شود. اگر اصول رانندگی صحیح را به‌خوبی رعایت کنید، شاید در طول مدتی که یک خودرو زیر پای شماست، هیچ‌گاه شاهد شکستن دسته موتور نباشید. اما نباید فراموش کنید که آسیب دیدن دسته موتور خودرو، مقدمه مشکلات جدی برای بخش‌های مختلف ماشین است و باید فورا نسبت به رفع مشکل اقدام کنید.